Béo phì ở trẻ em: Nguyên nhân và hậu quả

Béo phì ở trẻ em đang trở thành một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng toàn cầu. Số lượng trẻ em thừa cân và béo phì ngày càng tăng, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của các em. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về nguyên nhân và hậu quả của béo phì độ 1 ở trẻ em, cùng với những biện pháp để phòng ngừa và kiểm soát tình trạng này.

Giới thiệu về tình trạng béo phì ở trẻ em

Việt Nam là một trong những nước đang phát triển, cuộc sống vật chất được nâng lên, nguồn dinh dưỡng trong bữa ăn gia đình ngày càng dồi dào và được thay đổi khá đa dạng, thức ăn nhanh được bán khắp nơi. Cùng với đó là tình trạng người mắc bệnh béo phì ngày một gia tăng và ngày càng trẻ hóa. Ở nước ta, tỉ lệ béo phì hiện tại chiếm khoảng 6,6% dân số. Lứa tuổi từ 45 đến 54 có tỷ lệ béo phì cao nhất, trong đó nam giới 5.28%, nữ giới 8%. Tỉ lệ béo phì ở trẻ em cũng ngày càng gia tăng.

Béo phì ở trẻ em là một tình trạng mãn tính phức tạp (lâu dài) xảy ra khi trẻ có cân nặng vượt quá mức khỏe mạnh so với độ tuổi, chiều cao và giới tính được chỉ định khi sinh.

Trình trạng béo phì ở trẻ em đang gia tăng nhanh chóng do thay đổi chế độ ăn uống, môi trường sống, giảm hoạt động thể lực. Đây là một bệnh mãn tính khó điều trị và dễ dàng phát triển thành béo phì ở người lớn, đòi hỏi một chế độ ăn uống lành mạnh và lối sống năng động trong suốt cuộc đời. Do đó, nên thiết lập chính sách nhằm phát hiện và điều trị sớm.

Để đánh giá tình trạng béo phì ở trẻ em, điều quan trọng là đánh giá xu hướng béo phì theo tốc độ tăng trưởng và tình trạng phát triển thông qua việc kiểm tra thường xuyên. Đối với trẻ em, cách tính chỉ số béo phì dựa trên chỉ số BMI được tính từ cân nặng và chiều cao của trẻ.

BMI = Cân nặng (kg) / [Chiều cao (m)] 2

Trong đó: BMI là chỉ số khối cơ thể.

• Nếu BMI < 18,5: Trẻ bị thiếu cân.
• Nếu 18,5 ≤ BMI < 25: Cân nặng của trẻ bình thường.
• Nếu 25 ≤ BMI < 30: Trẻ bị thừa cân.
• Nếu 30 ≤ BMI < 35: Trẻ béo phì cấp độ I.
• Nếu 35 ≤ BMI < 40: Trẻ béo phì cấp độ II.
• Nếu 40 ≤ BMI < 50: Trẻ béo phì cấp độ III.
• Nếu BMI ≥ 50: Siêu béo phì cấp độ IV.

Nguyên nhân dẫn đến béo phì ở trẻ em

Béo phì ở trẻ em là một tình trạng phức tạp có nhiều yếu tố phối hợp. Các vấn đề về lối sống – hoạt động quá ít và quá nhiều calo từ thức ăn và đồ uống – là những nguyên nhân chính gây ra bệnh béo phì ở trẻ em. Nhưng các yếu tố di truyền và nội tiết tố cũng có thể đóng một vai trò nào đó.

Nguyên nhân về dinh dưỡng

Trẻ em cần một lượng calo nhất định để tăng trưởng và phát triển. Nhưng khi trẻ nạp vào nhiều calo hơn mức tiêu thụ, cơ thể họ sẽ tích trữ lượng calo dư thừa đó dưới dạng mỡ trong cơ thể (mô mỡ).

Một số yếu tố khác cũng ảnh hưởng:

• Lượng thức ăn trẻ ăn: trẻ ăn quá nhiều, nghĩa là ăn một lượng thức ăn nhiều hơn nhu cầu của cơ thể.
• Loại thức ăn:  Trẻ em thường xuyên thích ăn các thực phẩm có hàm lượng calo cao như đồ ăn nhanh, đồ nướng, đồ ăn vặt, chiên nhiều dầu mỡ, bánh, kẹo, nước ngọt nhiều đường,…Làm tăng quá mức năng lượng ăn vào.
• Cách cơ thể sử dụng năng lượng đó.

Trẻ ăn quá mức có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau như:

• Thói quen của gia đình.
• Sự chủ quan của trẻ.

Nguyên nhân di truyền

Yếu tố di truyền có thể làm tăng khả năng trẻ bị béo phì. Trẻ em có cha mẹ ruột hoặc anh chị em ruột bị béo phì có thể dễ mắc bệnh này hơn.

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ béo phì ở trẻ bao gồm:

• Béo phì trước khi mang thai ở một hoặc cả hai cha mẹ ruột.
• Tiểu đường thai kỳ.
• Cha mẹ sinh con tăng cân quá mức trong thời kỳ mang thai.

Yếu tố môi trường gia đình

Các hành vi chung của gia đình và các yếu tố môi trường gia đình có thể góp phần gây ra bệnh béo phì ở trẻ em, bao gồm:

• Loại thức ăn mà cha mẹ và người chăm sóc cho trẻ ăn và mức độ thường xuyên.
• Có đồ uống có đường.
• Ăn khẩu phần lớn hơn.
• Tăng hành vi ăn vặt của thực phẩm chế biến cao.
• Ăn ngoài thay vì nấu bữa ăn ở nhà.
• Tăng thời gian sử dụng màn hình.
• Thiếu hoạt động thể chất.
• Thiếu giấc ngủ chất lượng.
• Tiếp xúc với khói thuốc thụ động .
• Trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu (ACE) .

Yếu tố xã hội

Nguy cơ béo phì ở trẻ tăng cao khi trẻ thường xuyên bị áp lực, căng thẳng, bị tổn thương tâm lý. Trẻ sinh ra trong gia đình có bố mẹ thường xuyên cãi nhau hoặc tạo áp lực học tập sẽ bị tổn thương tâm lý, dễ bị kích động, cáu giận. Từ đó, trẻ có xu hướng ăn nhiều hơn, đặc biệt là đồ ngọt để giảm áp lực. Điều này khiến trẻ nhanh chóng thừa cân, béo phì.

Các vấn đề về nội tiết tố gây tăng cân: chẳng hạn như suy giáp, cường năng tuyến thượng thận, cường insulin nguyên phát, giả nhược cận giáp, bệnh lý vùng dưới đồi mắc phải.

Thiếu hoạt động thể chất: Trẻ em hiện nay thường ít vận động do thói quen ngồi lâu trước màn hình máy tính, tivi hoặc điện thoại. Thiếu hoạt động thể chất làm giảm tiêu hao năng lượng, dẫn đến tích lũy mỡ thừa trong cơ thể.

Thuốc có tác dụng phụ gây tăng cân: chẳng hạn như thuốc chống loạn thần.

Hậu quả của béo phì

Hầu hết các hậu quả lâu dài của trẻ béo phì là dai dẳng cho đến khi thanh niên (70% tồn tại đến người lớn), khó điều trị, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe. Béo phì ở trẻ em nếu không phòng ngừa, điều trị sớm sẽ trở thành gánh nặng cho xã hội và y tế bởi nguy cơ mắc các bệnh (cao huyết áp, tai biến mạch não, tăng cholesterol, bệnh lý tim mạch, tiểu đường, hen suyễn) khi trưởng thành. 

Bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường loại 2 là tình trạng cơ thể trẻ không chuyển hóa glucose đúng cách. Bệnh tiểu đường có thể dẫn đến bệnh về mắt, tổn thương thần kinh và rối loạn chức năng thận. Trẻ em thừa cân có nhiều khả năng mắc bệnh tiểu đường loại 2. Tuy nhiên, tình trạng này có thể được khắc phục thông qua thay đổi chế độ ăn uống và lối sống.

Bệnh tim

Cholesterol cao và huyết áp cao làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim trong tương lai ở trẻ béo phì. Thực phẩm giàu chất béo và muối có thể khiến cholesterol và huyết áp tăng cao. Đau tim và đột quỵ là hai biến chứng tiềm ẩn của bệnh tim.

Hen suyễn

Hen suyễn là tình trạng viêm mãn tính ở đường hô hấp của phổi. Béo phì là bệnh đi kèm phổ biến nhất với bệnh hen suyễn.

Rối loạn giấc ngủ

Trẻ em béo phì cũng có thể bị rối loạn giấc ngủ, chẳng hạn như ngáy quá nhiều và ngưng thở khi ngủ. Trọng lượng tăng thêm ở vùng cổ có thể chặn đường thở của trẻ.

Đau khớp

Trẻ cũng có thể bị cứng khớp, đau và hạn chế phạm vi cử động do mang trọng lượng quá mức. Trong nhiều trường hợp, giảm cân có thể loại bỏ các vấn đề về khớp.

Biến chứng gan, dạ dày

Ảnh hưởng đến tâm lý xã hội

Béo phì ở trẻ em cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc các vấn đề về cảm xúc. Trẻ em  có vấn đề về cân nặng có xu hướng có lòng tự trọng thấp hơn nhiều. Trầm cảm, lo lắng và rối loạn ám ảnh cưỡng chế cũng có thể xảy ra.

Giảm chất lượng cuộc sống

Béo phì làm giảm khả năng vận động, khiến trẻ em khó tham gia các hoạt động vui chơi, thể thao và học tập. Điều này ảnh hưởng xấu đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

Béo phì ở trẻ em là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cần được quan tâm và giải quyết kịp thời. Để phòng ngừa và kiểm soát béo phì, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng. Việc xây dựng một chế độ ăn uống lành mạnh, khuyến khích trẻ em tham gia hoạt động thể chất và duy trì lối sống tích cực là những biện pháp quan trọng để giúp trẻ em phát triển khỏe mạnh và toàn diện. Hãy luôn lắng nghe và quan tâm đến sức khỏe của con em mình, vì sức khỏe của trẻ em là tương lai của chúng ta.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.