Cây nhân trần: Đặc điểm và những tác dụng tuyệt vời đối với sức khỏe
Cây nhân trần là vị thuốc được sử dụng nhiều trong các bài thuốc với tác dụng thanh nhiệt, hỗ trợ điều trị các trượng vàng da. Nhân trần còn được rất nhiều người sử dụng như một loại nước uống giải khát hàng ngày. Tuy vậy, trên thực tế thì nhân trần có tính mát nên có nhiều trường hợp cần phải lưu ý khi sử dụng.
Tổng quan về cây nhân trần
- Tên thường gọi: Nhân trần
- Tên gọi khác: Chè nội, chè cát, hoắc hương núi
- Tên khoa học: Cây nhân trần Việt Nam là Adenosma caeruleum R. Br, thuộc họ hoa mõm chó Scrophulariaceae, nhân trần bồ bồ là Adenosma capitatum Benth. thuộc họ hoa mõm chó Scrophulariaceae.
- Họ: Hoa mõm chó (Scrophulariaceae)
- Cây nhân trần là một loại cây thân thảo, sống lâu năm, có chiều cao khoảng 0.5 – 1m. Thân cây tròn, có màu tím, nhiều lông. Lá cây hình trái xoan, mọc đối xứng và có lông ở cả hai mặt, mép lá có răng cưa, khi vò có mùi thơm đặc trưng.
Hoa thường mọc thành chùm ở đầu cành, màu tím, đài hoa có 5 răng xếp thành hình chuông. Quả có dạng hình trứng và chứa hạt nhỏ màu vàng.
Có thể dùng được tất cả các bộ phận của cây. Nhân trần ưa sống ở những khu vực hay những quốc gia có khí hậu nhiệt đới. Ở Việt Nam, hình ảnh cây nhân trần được tìm thấy tại nhiều nơi, nhất là vùng đồi núi các tỉnh phía Bắc.
Phân bố, thu hái, chế biến
Cây được phân bố rộng khắp ở trung du miền núi phía Bắc, chủ yếu tại các tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Phú Thọ.
Cây ra hoa vào mùa hè và đây cũng là lúc thích hợp để thu hái. Sau khi hái cả cây và hoa về có thể đem phơi hoặc sấy khô, buộc lại từng bó gồm cả cây và hoa.
Phân loại cây nhân trần
Nhân trần thường được chia thành các loại chính như sau:
- Cây nhân trần cái (hay còn gọi là nhân trần Việt Nam) có tên khoa học là Adesnosma caeruleum R. Br. thuộc họ mõm chó (Scrophulariaceae) với các hoạt tính kháng viêm tốt và có tác dụng tăng tiết mật.
- Nhân trần bồ bồ (hay còn gọi là cây nhân trần đực) có tên khoa học là Adesnosma capitatum Benth. cũng thuộc mõm chó (Scrophulariaceae), có công dụng giống nhân trần cái tuy nhiên tính tăng tiết mật có phần kém hơn.
- Nhân trần cao (hay còn gọi là nhân trần Trung quốc), tên khoa học là Artemisia capillaris Thunb. (thuộc họ Cúc – Asteraceae), có công dụng kháng khuẩn, tiêu diệt vi khuẩn ngoài da, hạ sốt.
Thành phần hóa học trong cây nhân trần
Toàn thân cây nhân trần đều có chứa tinh dầu cùng với hàm lượng khoảng 1%, bao gồm paracymen (chủ yếu), pinen, cineol, limonen, anethol.
Một số nhà nghiên cứu đã tách từ phần trên mặt đất của cây nhân trần một mono terpenoid peroxyd…
Tác dụng của cây nhân trần đối với sức khỏe
Nhân trần là vị thuốc đông y được sử dụng từ lâu đời với nhiều công dụng, không chỉ vậy mà nhân trần còn được nghiên cứu cũng như xác thực những chức năng trong việc điều trị bệnh lý gan mật.
Một số công dụng cây nhân trần có thể kể đến như:
Giúp hỗ trợ trong điều trị viêm gan cấp
Viêm gan cấp do virus gây ra sẽ ảnh hưởng tới chức năng gan và gây ra vàng da, đầy bụng, chán ăn, chậm tiêu, trên xét nghiệm có tình trạng tăng men gan, tăng bilirubin máu. Đã có nghiên cứu chỉ ra rằng việc sử dụng cây nhân trần trong đợt cấp viêm gan virus giúp cho các chỉ số men gan, bilirubin về ngưỡng bình thường, một số triệu chứng ở người bệnh cũng được cải thiện rõ rệt như giảm vàng da, hết mệt mỏi, giảm đau ở vùng gan, ăn ngon miệng hơn.
Do đó, nhân trần có khả năng tăng cường chức năng thải trừ độc của gan, tác dụng kháng viêm mạnh ở giai đoạn cấp tính, kháng khuẩn.
Công dụng lợi tiểu
Những đối tượng có vấn đề về tiết niệu như bí tiểu, tiểu buốt, tiểu ra máu hoặc đi tiểu rắt,… có thể sử dụng nhân trần kết hợp cùng với râu ngô để giúp tăng cường chức năng thận và lợi tiểu.
Thanh nhiệt và tăng cường sức đề kháng
Thanh nhiệt là một trong những công dụng khá phổ biến của nhân trần, bởi đây là dược liệu có tính hơi hàn. Có thể dùng nhân trần hoặc có thể kết hợp với một số dược liệu cũng có công dụng thanh nhiệt khác như rau má, râu ngô,…
Cây nhân trần còn có khả năng giúp tăng cường sức khỏe cũng như cải thiện công năng miễn dịch, giúp tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.
Tác dụng kháng khuẩn, chống viêm
Một số tinh dầu và saponin có trong nhân trần có khả năng gây ức chế một số loại vi khuẩn như tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh, thương hàn, E.coli, lỵ, song cầu khuẩn (gây ra bệnh viêm não hay viêm phổi) và một số loại nấm).
Việc dùng cây nhân trần tươi giã nát, đắp vào miệng những vết thương hở sẽ giúp kháng khuẩn và ngăn ngừa viêm nhiễm, giảm sưng tấy, giúp lên da non nhanh hơn, vết thương từ đó sẽ nhanh lành hơn. Hãy lưu ý công dụng này để phòng ngừa trong những trường hợp cần thiết.
Hỗ trợ giúp trị viêm túi mật
Việc sử dụng nhân trần sẽ góp phần giúp tăng tiết mật ở người bị viêm túi mật. Trong nước sắc từ dược liệu cây nhân trần có dimethoxycoumarin với tác dụng lợi mật và làm giảm trương lực cơ vòng Oddi, nhờ đó mà khi vào cơ thể sẽ giúp làm tăng khả năng bài tiết cho mật và tránh được tắc mật.
Một số công dụng theo Y Học Cổ Truyền
Theo Y Học Cổ Truyền, nhân trần có vị đắng, cay, tính hơi hàn, quy kinh tỳ, vị, can đởm. Vị thuốc này có công dụng thanh nhiệt, lợi thấp, lợi tiểu, chỉ thống, thoái hoàng, làm ra mồ hôi.
Được ứng dụng trong việc chữa bệnh vàng da, sốt nóng, tiểu tiện không thông và giúp phục hồi sức khỏe đối với phụ nữ sau sinh.
Một số lưu ý khi sử dụng cây nhân trần
Để việc sử dụng nhân trần được hiệu quả, hạn chế những tác dụng không mong muốn thì khi dùng cần chú ý một số lưu ý như sau:
- Nếu không có bệnh hay nguy cơ bệnh thì không nên uống trà nhân trần mỗi ngày. Bởi vì nhân trần có tác dụng lợi tiểu nên sẽ dẫn đến việc đào thải nhiều nước ra khỏi cơ thể. Từ đó, bạn sẽ dễ bị mất nước, gây mệt mỏi và thiếu tập trung. Không những thế, nếu gan không có vấn đề thì việc uống trà nhân trần thường xuyên hàng ngày sẽ khiến gan phải tăng bài tiết dịch mật do tác dụng lợi mật, dẫn đến dễ tổn thương và mất cân bằng, sinh ra bệnh.
- Trong quá trình sử dụng cây nhân trần, nếu thấy xuất hiện một số triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng việc dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.
- Lưu ý nên chọn mua thuốc tại những địa chỉ uy tín để tránh ngộ độc do thuốc bảo vệ thực vật.
- Phụ nữ mang thai hoặc trong quá trình cho con bú không nên dùng nhân trần. Khi uống nhiều dược liệu này có thể gây ảnh hưởng tới các tuyến trong cơ thể, từ đó dẫn đến mẹ bị mất sữa hoặc chỉ có rất ít.
- Nhiều người hay dùng kết hợp nhân trần cùng với cam thảo, điều này không nên bởi cả hai vị thuốc này đều không nên dùng kéo dài.
- Cây nhân trần có tính mát nên những người đang có hàn, bị lạnh bụng thì không nên uống.
Vị thuốc nhân trần được ứng dụng trong việc điều trị bệnh gan mật rất hiệu quả, tuy nhiên cũng tránh việc sử dụng một cách bừa bãi làm ảnh hưởng tới chức năng của cơ thể.
Kết luận: Hy vọng những thông tin trên đã giúp bạn có thêm nhiều thông tin bổ ích về cây nhân trần. Lưu ý, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại dược liệu nào nhé!
Nguồn tham khảo: Tổng hợp
Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.
