Hội chứng Raynaud: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Nếu bạn từng trải qua các biến đổi màu sắc và cảm giác khác thường ở ngón tay, ngón chân, cũng như có thể là ở tai, mũi hay núm vú, bạn có thể đã gặp phải Hội chứng Raynaud. Triệu chứng này có thể xuất hiện trong nhiều bệnh lý khác nhau và nếu không được điều trị kịp thời, có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống hàng ngày của bạn. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết để giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh lý này.

Tổng quan chung

Hội chứng Raynaud được đặt tên theo bác sĩ người Pháp Maurice Raynaud, người đã mô tả hiện tượng này đầu tiên vào năm 1862. 

Hội chứng Raynaud là một tình trạng bệnh lý liên quan đến hệ tuần hoàn, trong đó các mạch máu nhỏ ở ngón tay và ngón chân co thắt lại khi gặp lạnh hoặc căng thẳng, làm giảm lưu lượng máu đến các khu vực này. Điều này dẫn đến màu sắc da thay đổi, từ trắng sang xanh và cuối cùng là đỏ khi lưu lượng máu trở lại bình thường. Hội chứng Raynaud không chỉ gây khó chịu mà còn có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Hội chứng Raynaud được phân loại thành hai nhóm:

• Raynaud nguyên phát: gọi được gọi là bệnh Raynaud. Đây là nhóm thường gặp và ít nghiêm trọng hơn.
• Raynaud thứ phát: dạng này tuy không phổ biến như Raynaud nguyên phát nhưng có các biểu hiện nặng nề hơn và thường xảy ra ở nhóm người lớn tuổi.

Triệu chứng hội chứng raynaud

Hội chứng Raynaud có các biểu hiện lâm sàng không giống nhau giữa các người bệnh, thay đổi tùy theo mức độ nặng nhẹ, tần suất và khoảng thời gian xảy ra các đợt co thắt mạch.

Triệu chứng của bệnh bao gồm:

• Thay đổi màu sắc da ở vị trí bị ảnh hưởng: Khi tiếp xúc với lạnh hoặc căng thẳng, mạch máu co thắt làm giảm lượng máu lưu thông, khiến da ở các ngón tay, ngón chân chuyển sang màu trắng. Sau đó, da có thể chuyển sang màu xanh do thiếu oxy (cyanosis). Khi tuần hoàn trở lại, da có thể chuyển sang màu đỏ, kèm theo cảm giác nóng rát. Các vùng khác như tai, chóp mũi và núm vú cũng có thể bị ảnh hưởng. Không phải lúc nào da cũng phải trải qua đầy đủ ba giai đoạn màu sắc này và mỗi người bệnh có thể có sự thay đổi màu sắc khác nhau.
• Rối loạn cảm giác: những khu vực bị ảnh hưởng sẽ có cảm giác tê, dị cảm hay đau nhức, xảy ra song song với sự thay đổi màu sắc da.
• Loét và hoại tử: Nếu các cơn co thắt mạch máu xảy ra thường xuyên, có thể dẫn đến thiếu máu nuôi dưỡng các vùng bị ảnh hưởng, gây ra loét da và hoại tử. Đây là dấu hiệu nghiêm trọng và hiếm khi xảy ra, nhưng khi xảy ra sẽ khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.

Những bệnh nhân mắc hội chứng Raynaud thứ phát còn phải đối diện với các triệu chứng lâm sàng khác của bệnh lý nền gây ra nó.

Nguyên nhân gây hội chứng raynaud

Hiện nay, nguyên nhân gây ra dạng Raynaud nguyên phát vẫn chưa được biết rõ.

Ngược lại, đối với nhóm Raynaud thứ phát, bất kỳ bất thường nào liên quan đến mạch máu và các dây thần kinh chi phối mạch máu đều có thể dẫn tới hội chứng Raynaud. Nhiều bệnh lý nền đã được chứng minh là nguyên nhân gây bệnh như:

• Xơ cứng bì: đây là một bệnh lý liên quan đến mô liên kết, trong đó xuất hiện các tổn thương xơ cứng và sẹo trên da, cản trở dòng máu đến nuôi dưỡng
• Lupus: là một bệnh lý tự miễn, ảnh hưởng đến toàn thân, bao gồm cả da và các mạch máu.
• Các bệnh lý rối loạn về máu như cryoglobulinemia và đa hồng cầu;
• Hội chứng Sjogren: thường đi kèm với xơ cứng bì hay lupus.
• Bệnh Buerger: bệnh lý tự miễn liên quan đến tình trạng viêm các mạch máu vừa và nhỏ ở các vùng chi.
• Bệnh lý tuyến giáp
• Các hành động lặp đi lặp lại làm tổn thương động mạch ở tay và chân như đánh máy, chơi piano
• Chấn thương ở tay, chân cũng có thể dẫn đến hội chứng Raynaud.
• Chất hóa học: Phơi nhiễm với một số chất hóa học như vanyl cloric có thể là nguyên nhân dẫn đến hội chứng Raynaud.
• Hút thuốc lá: chất nicotine trong thuốc lá có thể gây ra hội chứng Raynaud.
• Thuốc: các thuốc giảm đau đầu hay nhóm thuốc điều trị ung thư, dị ứng, ăn kiêng, thuốc tránh thai và thuốc chẹn beta có thể gây ra hội chứng Raynaud.

Đối tượng nguy cơ hội chứng raynaud

Hội chứng Raynaud có thể xảy ra với tất cả mọi người nhưng những người sở hữu các yếu tố sau có khả năng mắc bệnh cao hơn hẳn, bao gồm:

• Giới tính: Phụ nữ có nguy cơ mắc hội chứng Raynaud cao hơn nam giới.
• Tuổi tác: Hội chứng Raynaud thường xuất hiện ở người trẻ và trung niên.
• Tiền sử gia đình: Người có người thân trong gia đình mắc hội chứng Raynaud có nguy cơ cao hơn.
• Công việc: Những người làm việc trong môi trường lạnh hoặc sử dụng các dụng cụ rung động mạnh cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Khí hậu. Bệnh cũng phổ biến hơn ở những người sống ở vùng có khí hậu lạnh hơn.
• Bệnh lý khác: Mắc các bệnh như xơ cứng bì, lupus, bệnh lý tuyến giáp.
• Lối sống: Hút thuốc lá, sử dụng các thuốc chẹn beta, ergotamine, thuốc điều trị ung thư, hay hỗ trợ ăn kiêng cũng có thể tăng nguy cơ mắc Hội chứng Raynaud do tác động đến mạch máu và cơ chế điều tiết nội tiết tố.

Chẩn đoán hội chứng Raynaud

Khám hội chứng Raynaud cần bao gồm cả việc khai thác tiền sử bệnh lý của bản thân và gia đình người bệnh, phối hợp với việc thăm khám các triệu chứng lâm sàng. Khi đưa ra chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định làm thêm các xét nghiệm như:

• Kiểm tra kích thích lạnh: người bệnh được yêu cầu đặt tay vào nước lạnh để kích thích sự khởi phát của hội chứng Raynaud. Nếu thời gian cần để khôi phục lại trạng thái bình thường của tay kéo dài hơn 20 phút có thể kết luận người bệnh đã mắc hội chứng Raynaud.
• Soi mạch: bác sĩ sẽ quan sát và phát hiện các mạch máu bất thường ở vị trí nếp gấp móng dưới kính hiển vi.

Hội chứng Raynaud cần được phân biệt với các bệnh lý có biểu hiện tương tự như hiện tượng co thắt mạch ngoại biên, viêm động mạch đầu chi.

Điều trị hội chứng Raynaud

Mục đích điều trị

Hạn chế tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn co mạch, ngăn ngừa thiếu máu cục bộ mô.

Đáp ứng điều trị dựa vào thang điểm Raynaud’s Condition Score (RCS)

Phương pháp điều trị

Điều trị không dùng thuốc: Tư vấn cho bệnh nhân các yếu tố làm nặng bệnh và thay đổi lối sống là điều đầu tiên cho tất cả các trường hợp bị bệnh. Các yếu tố này bao gồm:

• Tránh lạnh: hạn chế dùng nước và ra ngoài vào mùa lạnh, sử dụng các phương tiện phòng hộ như găng tay, tất chân, mặc ấm. Ngoài ra, vào mùa nóng cũng cần khuyên bệnh nhân tránh việc thay đổi nhiệt độ đột ngột.
• Hạn chế cảm xúc: tránh các cảm xúc mạnh kể cả vui hay buồn. Bệnh nhân thường rất lo lắng về bệnh và tình trạng da căng cứng gây ngứa, khó chịu, mất ngủ. Nếu cần thiết có thể kê thêm kem dưỡng ẩm, thuốc an thần cho bệnh nhân.
• Tránh chấn thương, nhiễm khuẩn: Khuyên bệnh nhân có môi trường sống an toàn, không lao động nặng, tránh các công việc có thể gây chấn thương ngoài da.
• Bỏ thuốc lá.

Điều trị dùng thuốc: Có nhiều loại thuốc có hiệu quả điều trị hội chứng Raynaud. Lựa chọn sử dụng nhóm thuốc nào tùy thuộc vào triệu chứng và mức độ của bệnh, tuân theo chỉ định của bác sĩ điều trị. Các nhóm thuốc được dùng thường có chung một tác dụng giảm co thắt mạch máu, cải thiện tuần hoàn ở những khu vực bị ảnh hưởng bao gồm:

• Thuốc chẹn kênh canxi
• Thuốc ức chế alpha
• Thuốc giãn mạch

Điều trị hội chứng Raynaud bằng các phương pháp khác: với các trường hợp mắc bệnh nặng hơn, có thể áp dụng các phương pháp:

• Phẫu thuật cắt các dây thần kinh giao cảm gây ra các phản ứng quá mức, giúp giảm tần suất xuất hiện các đợt cấp.
• Tiêm hóa chất phong bế các dây thần kinh giao cảm
• Cắt cụt các vùng bị hoại tử, hiếm khi được chỉ định.

Phòng ngừa bệnh

Các biện pháp có khả năng dự phòng và kiểm soát các đợt cấp xuất hiện như:

• Giữ ấm cơ thể, nhất là các khu vực ngoại vi phải tiếp xúc nhiều với môi trường ngoài như tay, chân, vùng mặt. Vào mùa lạnh cần mang găng tay, tất ấm và đội mũ khi đi ra ngoài, không để cơ thể bị lạnh vì không khí lạnh là yếu tố khởi phát các đợt co thắt mạch máu gây ra các biểu hiện lâm sàng.
• Hạn chế tắm nước lạnh
• Khi chế biến các thực phẩm đông lạnh nên mang găng tay, tránh dùng tay tiếp xúc trực tiếp.
• Di chuyển đến những vùng có khí hậu ấm: người mắc hội chứng Raynaud nặng nên cân nhắc đến việc chuyển đến sinh sống ở nơi nóng ấm hơn.
• Không hút thuốc lá
• Giảm căng thẳng, stress bằng các phương pháp thư giãn như yoga, thiền.
• Không được tự ý sử dụng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ. Trong thời gian dùng thuốc nếu có các dấu hiệu bất thường xuất hiện cần báo lại ngay với bác sĩ điều trị để được xử trí kịp thời.

Kết luận

Hội chứng Raynaud tuy không phải là một bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được quản lý tốt có thể gây ra nhiều biến chứng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Việc hiểu rõ triệu chứng, nguyên nhân, và các biện pháp điều trị sẽ giúp người bệnh có thể kiểm soát tốt hơn tình trạng của mình. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải các triệu chứng của hội chứng Raynaud, hãy tìm đến các cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị kịp thời. Việc duy trì một lối sống lành mạnh, tránh các yếu tố nguy cơ và tuân thủ điều trị sẽ giúp bạn sống chung với bệnh một cách dễ dàng hơn.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.