Vàng da ở trẻ sơ sinh: Điều gì cần lưu ý và làm thế nào để giúp bé khỏi bệnh?

Vàng da ở trẻ sơ sinh là hiện tượng phổ biến, nhưng đôi khi có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Việc nhận biết sớm và có biện pháp chăm sóc phù hợp là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe của bé. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng và biện pháp phòng ngừa vàng da ở trẻ sơ sinh.

Nguyên nhân gây vàng da ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh bị vàng da có thể do một trong các nguyên nhân sau: 

Tăng sản xuất bilirubin

Bilirubin dư thừa (tăng bilirubin trong máu) là nguyên nhân chính gây ra vàng da. Bilirubin là sắc tố có màu vàng cam, được hình thành trong quá trình phá vỡ hồng cầu bình thường trong máu. Các nguyên nhân gây tăng sản xuất bilirubin trong máu trẻ bao gồm:

• Vàng da sinh lý: Vàng da ở trẻ sơ sinh đủ tháng có tỷ lệ mắc khoảng 25 – 50%. Chỉ xuất hiện triệu chứng vàng da đơn thuần, không có hiện tượng lách to. Nguyên nhân bởi vì gan chưa kịp thích nghi với vai trò chuyển hóa sau sinh. Ngoài ra, hầu hết các bé sinh non dưới 2.000g đều có triệu chứng vàng da. Thường xuất hiện sau 24 giờ đầu, có thể kéo dài đến 15 ngày sau và không kèm theo dấu hiệu nào khác. Lý do bởi gan của bé chưa đủ trưởng thành.
• Bất đồng nhóm máu mẹ con: Nhóm máu mẹ và con bất tương hợp nên hệ thống miễn dịch của mẹ có thể phá hủy hồng cầu của con. Thường gặp là bất đồng nhóm mẹ- con máu hệ ABO (mẹ có nhóm máu O sinh con có nhóm máu A hoặc B) và bất đồng nhóm máu mẹ- con hệ Rh (mẹ có nhóm máu Rh âm, sinh con có nhóm máu Rh dương)
• Bệnh lý tại hồng cầu làm cho hồng cầu dễ vỡ: thiếu men G6PD, bệnh lý màng hồng cầu, Thalassemia.
• Vết bầm máu to ở trẻ khi sinh.

Giảm chức năng chuyển hóa bilirubin

Nguyên nhân gây ra tình trạng này là do trẻ bị một trong các bệnh lý: hội chứng Crigler-Najjar, hội chứng Gilbert, bệnh lý chuyển hóa di truyền (galactosemia, suy giáp trạng bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa tyrosin, methionin, thiếu α1 antitrypsin…), trẻ sinh non, thiếu hụt hooc-môn, mẹ bị chứng đái tháo đường thai kỳ.

Tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột (tăng chu trình ruột gan)

Những trẻ sinh ra bị hẹp môn vị, tắc ruột non, phình đại tràng bẩm sinh, tắc ruột phân su, sử dụng thuốc gây liệt ruột… đều có nguy cơ tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột, dẫn tới vàng da.

Vàng da sữa mẹ

Một số trẻ trong vài ngày đầu bú không đủ do trẻ gặp khó khăn khi bú mẹ hoặc mẹ chưa tiết đủ sữa. Tình trạng này khiến trẻ mất nước, thiếu năng lượng và tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột gây vàng da.

Để khắc phục, mẹ nên cho trẻ bú thường xuyên hơn và theo dõi cân nặng trẻ. Không nhất thiết phải ngưng bú mẹ nếu trẻ vẫn bú tốt, tăng cân và khỏe mạnh.

Triệu chứng vàng da ở trẻ sơ sinh

Biểu hiện vàng da sinh lí ở trẻ sơ sinh thông thường

• Vàng da đơn thuần ở vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn;
• Xuất hiện khoảng 48 -72 giờ sau sinh;
• Tự khỏi trong vòng 1 tuần với trẻ sinh đủ tháng và 2 tuần với trẻ sinh non;
• Không kết hợp các triệu chứng bất thường khác;
• Nước tiểu có màu tối hoặc vàng và phân nhạt màu;
• Trẻ vẫn phát triển tốt và lên cân đều.

Dấu hiệu cảnh báo vàng da bệnh lý của trẻ sơ sinh

Tình trạng vàng da ở trẻ sơ sinh được xem là bệnh lý khi có các dấu hiệu cảnh báo bất thường sau:

• Mức độ vàng da rất đậm, vàng toàn thân và cả mắt;
• Xuất hiện sớm từ ngày đầu tiên sau sinh;
• Không khỏi sau 1 tuần ở trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ non tháng;
• Có các triệu chứng khác kèm theo như: Bỏ bú hoặc bú kém, sốt, khóc nhiều, lừ đừ, ngưng thở, thở nhanh, thay đổi thân nhiệt, …
• Xét nghiệm Bilirubin trong máu tăng cao hơn bình thường.

Biện pháp phòng bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Nếu vàng da bệnh lý của trẻ sơ sinh không được phát hiện và điều trị kịp thời có khả năng gây nhiễm độc thần kinh và để lại di chứng bại não suốt đời, thậm chí là tử vong.

Việc mẹ tuân thủ theo đúng lịch khám thai của bác sĩ là cách phòng ngừa vàng da bệnh lý của trẻ sơ sinh tốt. Đặc biệt là chú trọng chế độ ăn uống và nghỉ ngơi hợp lý vào các tháng cuối thai kỳ để tránh sinh non. Khi phát hiện các triệu chứng bất thường trong quá trình thai nghén thì cần đến cơ sở y tế ngay để được bác sĩ sản khoa theo dõi.

Đối với trường hợp vàng da sinh lí ở trẻ sơ sinh nên theo dõi. Cho trẻ bú mẹ và tắm nắng mỗi sáng đúng cách. Tuy nhiên nếu thấy trẻ vàng da nhiều và kéo dài thì phải sớm đưa đến bác sĩ chuyên khoa Nhi thăm khám và điều trị ngay.

Tóm lại, phụ huynh cần phải nắm thật rõ những dấu hiệu cảnh báo vàng da bệnh lý của trẻ sơ sinh để theo dõi bé chặt chẽ. Đặc biệt là tránh trường hợp vàng da bệnh lý bị tưởng nhầm là vàng da sinh lí ở trẻ sơ sinh, từ đó chủ quan không điều trị kịp thời và dẫn đến hậu quả đáng tiếc.

Lưu ý phòng bệnh

Phòng bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh đòi hỏi sự chú ý và chăm sóc đặc biệt từ cha mẹ và người chăm sóc. Dưới đây là những điều cần lưu ý:

Cho trẻ bú đủ sữa

• Sữa mẹ: Cho trẻ bú mẹ đầy đủ ngay từ sau sinh và liên tục theo nhu cầu của trẻ. Sữa mẹ giúp cung cấp đủ dinh dưỡng và giúp gan của trẻ hoạt động hiệu quả hơn trong việc loại bỏ bilirubin.
• Sữa công thức: Nếu không thể cho con bú mẹ, hãy đảm bảo trẻ nhận đủ sữa công thức để duy trì cân nặng và sức khỏe.

Theo dõi sức khỏe của trẻ

• Kiểm tra vàng da: Thường xuyên kiểm tra màu da và mắt của trẻ, đặc biệt trong những ngày đầu sau sinh. Vàng da thường bắt đầu từ mặt và sau đó lan xuống ngực và bụng.
• Quan sát phân và nước tiểu: Phân màu nhạt hoặc nước tiểu sẫm màu có thể là dấu hiệu của vàng da nghiêm trọng.

Giúp trẻ tắm nắng

• Tắm nắng đúng cách: Cho trẻ tắm nắng vào buổi sáng sớm, khi ánh nắng mặt trời còn nhẹ (khoảng 7-9 giờ sáng). Chỉ nên tắm nắng trong khoảng 10-15 phút và che chắn mắt của trẻ.
• Lưu ý về thời gian và độ mạnh của ánh nắng: Tránh tắm nắng khi ánh nắng mặt trời quá mạnh, vì có thể gây hại cho làn da nhạy cảm của trẻ.

Đảm bảo vệ sinh và môi trường sống

• Giữ vệ sinh cá nhân: Đảm bảo vệ sinh cá nhân tốt cho mẹ và trẻ, đặc biệt là khu vực quanh rốn và các bộ phận nhạy cảm.
• Môi trường sống sạch sẽ: Giữ môi trường sống của trẻ sạch sẽ, thoáng mát và không khói bụi.

Tham khảo ý kiến bác sĩ

• Khám sức khỏe định kỳ: Đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ theo lịch của bác sĩ để theo dõi tình trạng sức khỏe chung và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.
• Tư vấn y tế: Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào của vàng da hoặc bất kỳ lo ngại nào về sức khỏe của trẻ, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ ngay lập tức.

Điều trị kịp thời nếu cần

• Chăm sóc tại bệnh viện: Nếu bác sĩ phát hiện trẻ bị vàng da nặng, có thể cần phải chiếu đèn hoặc điều trị bằng các biện pháp y tế khác để giảm nồng độ bilirubin trong máu.
• Tuân thủ hướng dẫn điều trị: Nếu trẻ cần điều trị, hãy tuân thủ đúng các hướng dẫn của bác sĩ về cách chăm sóc và theo dõi tình trạng của trẻ.

Vàng da ở trẻ sơ sinh là một tình trạng phổ biến nhưng không nên coi thường. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và biện pháp phòng ngừa sẽ giúp bạn chăm sóc bé tốt hơn và ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra. Hãy luôn quan sát và chăm sóc bé một cách cẩn thận, đồng thời tham khảo ý kiến bác sĩ khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào. Sự quan tâm và chăm sóc của bạn chính là nền tảng vững chắc giúp bé phát triển khỏe mạnh.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.