Không dung nạp lactose là gì? Những điều cần biết về không dung nạp lactose

Triệu chứng

Thông thường trong vòng 30 phút đến 2 giờ sau khi ăn, trẻ không dung nạp lactose sẽ có biểu hiện:

• Buồn nôn, nôn trớ
• Tiêu chảy nhiều lần/ ngày, phân lỏng nước, mùi chua, nhiều bọt
• Đau bụng, chướng bụng làm trẻ quấy khóc khó chịu
• Sôi bụng, trung tiện (xì hơi) nhiều
• Hăm đỏ quanh hậu môn

Thực tế, những triệu chứng này hoàn toàn có thể nhầm lẫn với một số vấn đề bất kỳ về đường tiêu hoá. Hơn nữa, với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ sẽ khó nhận biết hơn khi mà trẻ còn hạn chế về biểu đạt ngôn ngữ.

Vì vậy, cha mẹ có thể nhận dạng vấn đề không dung nạp lactose ở trẻ qua các biểu hiện đặc thù: 

• Phân lỏng và có mùi hôi: Do đường lactose không được tiêu hoá ở ruột non mà bị lên men (tiêu hoá bởi vi khuẩn) ở trực tràng nên phân của trẻ có thể có mùi như lên men. 
• Trẻ khóc hoặc khó chịu sau khi ăn sữa: Nếu sau khi ăn sữa trẻ tỏ ra nhõng nhẽo hay tỏ ra khó chịu, bụng đầy hơi cũng là một biểu hiện của việc trẻ không dung nạp lactose.

Nguyên nhân

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến chứng bất dung nạp lactose, điển hình như:

Do cơ thể không sản xuất đủ lactose

Đây là tình trạng phổ biến nhất, cơ thể không sản xuất đủ lượng enzyme lactase để phân giải đường lactose, khiến đường lactose di chuyển vào đại tràng không qua quá trình chuyển hóa và hấp thu. Tình trạng bất dung nạp lactose này thường tiến triển từ từ, ruột non sản xuất lượng enzyme thấp hơn so với nhu cầu của cơ thể, đến một lúc nào nữa có thể ngưng sản xuất.

Do tổn thương ở ruột non

Nguyên nhân này thường gặp ở trẻ nhỏ, khi ruột non của trẻ bị tổn thương, mắc bệnh hoặc gặp bất thường sau phẫu thuật dẫn đến giảm sản xuất enzyme lactose. Những bệnh ở ruột non thường dẫn đến chứng không dung nạp lactose bao gồm: bệnh Celiac, nhiễm trùng đường ruột, bệnh Crohn, vi khuẩn phát triển bất thường,…

Bất dung nạp lactose do yếu tố bẩm sinh

Đây cũng là một nguyên nhân song rất hiếm gặp, trẻ sơ sinh vừa sinh ra đã thiếu hụt enzyme lactase hoặc không thể sản xuất được enzyme này. Rối loạn này có liên quan đến di truyền, trẻ có thể mang gen bất thường gây rối loạn sản xuất lactase từ cha mẹ. Tuy nhiên cha mẹ có thể không cùng mắc chứng bệnh này, đây là gen di truyền dạng lặn của nhiễm sắc thể thường. 

Những trẻ sinh non có tỉ lệ mắc chứng bất dung nạp lactose cao hơn so với trẻ bình thường, nguyên nhân chưa được xác định chính xác song các nhà khoa học cho rằng có liên quan đến sự hoàn thiện của cơ quan tiêu hóa của trẻ trong bụng mẹ, cụ thể là phần ruột non.

Đối tượng nguy cơ

Các yếu tố có thể khiến bạn hoặc con bạn dễ bị không dung nạp đường sữa bao gồm:

• Độ tuổi: Không dung nạp Lactose thường xuất hiện ở tuổi trưởng thành và không phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
• Chủng tộc: Không dung nạp Lactose phổ biến nhất ở những người gốc Phi, Châu Á, Tây Ban Nha và Mỹ gốc Ấn Độ.
• Sinh non: Không dung giảm lactose ở trẻ sơ sinh bị sinh non có thể bị giảm nồng độ enzyme lactase vì ruột non không phát triển các tế bào sản xuất lactase cho đến 3 tháng cuối.
• Mắc bệnh ảnh hưởng đến ruột non: Các vấn đề về ruột non có thể gây ra tình trạng không dung nạp lactose bao gồm loạn khuẩn, bệnh celiac và bệnh Crohn.
• Một số phương pháp điều trị ung thư:  Nếu người bệnh đã được xạ trị ung thư ở bụng hoặc bị biến chứng đường ruột do hóa trị  thì sẽ có nguy cơ mắc không dung nạp lactose.

Chẩn đoán

Bác sĩ có thể nghi ngờ không dung nạp lactose dựa trên các triệu chứng và phản ứng của người bệnh với việc giảm lượng thực phẩm từ sữa trong chế độ ăn uống. Bác sĩ có thể xác nhận chẩn đoán bằng cách tiến hành một hoặc nhiều xét nghiệm sau:

• Xét nghiệm dung nạp Lactose. Xét nghiệm dung nạp lactose đo lường phản ứng của cơ thể người bệnh với chất lỏng có chứa hàm lượng lactose cao. Hai giờ sau khi uống chất lỏng, người bệnh sẽ được lấy máu để đo lượng glucose trong máu. Nếu mức glucose không tăng, điều đó có nghĩa là cơ thể người bệnh không tiêu hóa và hấp thụ đúng cách lactose.
• Xét nghiệm hơi thở hydro (Hydrogen breath test) là một thử nghiệm sử dụng phép đo hydrogen trong hơi thở để chẩn đoán một số tình trạng gây ra các triệu chứng tiêu hóa. Ở người, chỉ có vi khuẩn – đặc biệt là vi khuẩn kị khí ở đại tràng – có khả năng tạo ra hydro. Vi khuẩn tạo ra hydro khi chúng tiếp xúc với thực phẩm không hấp thụ, đặc biệt là đường và carbohydrate, nhưng không phải là protein hoặc chất béo. Mặc dù hydro giới hạn được tạo ra từ một lượng nhỏ thức ăn không hấp thụ thường đạt đến đại tràng, nhưng lượng lớn hydro có thể được tạo ra khi có vấn đề với tiêu hóa hoặc hấp thụ thức ăn trong ruột non, cho phép thực phẩm không hấp thụ hơn đại tràng. Khi bắt đầu thử nghiệm, bệnh nhân thổi vào và lấp đầy một quả bóng với một hơi thở của không khí. Nồng độ hydro được đo trong một mẫu hơi thở được lấy ra từ quả bóng. Bệnh nhân sau đó ăn một lượng nhỏ đường thử (lactose, sucrose, sorbitol, fructose, lactulose tùy thuộc vào mục đích của xét nghiệm). Các mẫu hơi thở bổ sung được thu thập và phân tích hydro mỗi 15 phút trong tối đa năm giờ. 
• Kiểm tra độ axit phân. Đối với trẻ không dung nạp lactose mà không thể sử dụng các xét nghiệm khác, có thể sử dụng xét nghiệm độ axit của phân. Sự lên men của lactose không được tiêu hóa tạo ra axit lactic và các axit khác, có thể được phát hiện trong mẫu phân.

Phòng ngừa bệnh

•  Cần tái khám định kỳ để bác sĩ có thể theo dõi diễn biến bệnh của bạn.
•  Một số thuốc kể cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn hoặc thực phẩm chức năng có chứa Lactose. Do đó cần khai báo với bác sĩ các thuốc đang sử dụng.
• Cần kiểm tra hàm lượng Lactose trong các thực phẩm, nhất là các thực phẩm chế biến từ sữa.
• Không được tự ý ngưng thuốc. Nếu việc sử dụng thuốc không giúp bạn thuyên giảm triệu chứng, nên báo với bác sĩ điều trị để bác sĩ có những hướng điều trị khác cho bạn.
• Nếu bạn có rối loạn dung nạp Lactose, bạn nên chú ý các triệu chứng của con bạn sau khi bú mẹ, bởi con bạn cũng có nguy cơ rối loạn dung nạp Lactose.

Điều trị như thế nào?

Hiện tại không có cách nào để tăng sản xuất enzyme lactase của cơ thể người bệnh, nhưng người bệnh thường có thể tránh được sự khó chịu khi không dung nạp lactose bằng cách:

• Tránh ăn nhiều sữa và các sản phẩm từ sữa 
• Chỉ ăn một phần nhỏ các sản phẩm sữa trong bữa ăn hằng ngày
• Sử dụng các sản phẩm kem và sữa có chứa ít lactose

Với với kinh nghiệm đã ăn thử các sản phẩm có lactose, người bệnh có thể dự đoán phản ứng của cơ thể với các loại thực phẩm khác nhau có chứa lactose và tìm hiểu xem bản thân có thể ăn hoặc uống bao nhiêu mà không khó chịu. Rất ít người mắc chứng không dung nạp lactose nghiêm trọng đến mức họ phải bỏ tất cả các sản phẩm sữa và cảnh giác với các loại thực phẩm không dùng thuốc hoặc các loại thuốc có chứa lactose.

Duy trì chế độ dinh dưỡng tốt

Giảm các sản phẩm sữa không có nghĩa là người bệnh không thể nhận đủ canxi. Canxi được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm khác, như:

• Súp lơ xanh
• Các sản phẩm tăng cường canxi, như bánh mì và nước ép
• Cá hồi đóng hộp
• Các sản phẩm thay thế sữa, như sữa đậu nành và sữa gạo
• Cam
• Đậu Pinto
• Cây đại hoàng (Rhubarb)
• Rau chân vịt (Spinach)

Ngoài ra, hãy đảm bảo có đủ vitamin D, bằng cách ăn các sản phẩm như trứng, gan và sữa chua cũng chứa vitamin D và cơ thể người bệnh sẽ tạo ra vitamin D khi phơi nắng. Nói chuyện với bác sĩ về việc bổ sung vitamin D và bổ sung canxi để đảm bảo.

Hạn chế các sản phẩm sữa

Hầu hết những người không dung nạp lactose có thể sử dụng một số sản phẩm sữa mà không có triệu chứng. Có thể tăng khả năng chịu đựng của cơ thể đối với các sản phẩm sữa bằng cách dần dần đưa chúng vào chế độ ăn uống. Một số người thấy rằng họ có thể dung nạp các sản phẩm sữa đầy đủ chất béo, chẳng hạn như sữa tươi nguyên chất và phô mai, dễ dàng hơn các sản phẩm sữa không có hoặc giảm chất béo.

Các cách thay đổi chế độ ăn uống để giảm thiểu các triệu chứng không dung nạp đường sữa bao gồm:

• Chọn khẩu phần sữa nhỏ: Nhấp một lượng nhỏ sữa – lên đến 4 ounces (118ml) tại một thời điểm. Khẩu phần càng nhỏ thì càng ít gây ra các vấn đề về đường tiêu hóa.
• Uống sữa với các thực phẩm khác: Điều này làm chậm quá trình tiêu hóa và có thể làm giảm các triệu chứng không dung nạp đường sữa.
• Không phải tất cả các sản phẩm sữa đều có cùng lượng đường. Ví dụ, các loại phô mai cứng, chẳng hạn như Thụy Sĩ hoặc cheddar, có một lượng nhỏ đường sữa và thường không gây ra triệu chứng. Người bệnh có thể dung nạp các sản phẩm sữa lên men, chẳng hạn như sữa chua, vì vi khuẩn được sử dụng trong quá trình lên men tự nhiên đã tạo ra enzyme phân giải đường lactose.
• Mua các sản phẩm ít hoặc không có lactose: Người bệnh có thể tìm thấy các sản phẩm này tại hầu hết các siêu thị.
• Sử dụng viên men tiêu hóa: Các thuốc không kê đơn có chứa enzyme lactase có thể giúp người bệnh tiêu hóa các sản phẩm sữa. Người bệnh có thể uống thuốc ngay trước bữa ăn hoặc nhỏ giọt thuốc vào vào hộp sữa. Không phải tất cả mọi người bị không dung nạp lactose đều phù hợp với biện pháp này.

Thuốc thay thế

Probiotic là những sinh vật sống có trong ruột giúp duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Probiotic cũng có sẵn dưới dạng nuôi cấy hoạt động hoặc “sống” trong một số loại sữa chua và dưới dạng thực phẩm bổ sung ở dạng viên nang. Chúng đôi khi được sử dụng cho các bệnh đường tiêu hóa, chẳng hạn như tiêu chảy và hội chứng ruột kích thích. Biện pháp này cũng có thể giúp cơ thể người bệnh tiêu hóa lactose. Probiotic thường được xem là biện pháp an toàn và nên thử nếu các phương pháp khác không giúp ích.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.