7 dấu hiệu nhận biết trẻ thiếu máu, thiếu sắt cha mẹ cần nắm chắc

Thiếu máu, thiếu sắt là tình trạng phổ biến ở trẻ em, ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Cha mẹ cần quan sát kỹ con mình để phát hiện sớm các dấu hiệu thiếu máu, thiếu sắt và đưa trẻ đi khám bác sĩ để được điều trị kịp thời.

Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em

Theo WHO, thiếu máu là tình trạng giảm lượng huyết sắc tố (hemoglobin) và số lượng hồng cầu trong máu ngoại vi dẫn tới việc giảm cung cấp oxy tới các tế bào của cơ thể. Thiếu máu ở trẻ em được xác định khi lượng hemoglobin giảm dưới 110g/l.

Nguyên nhân khiến trẻ thiếu máu thiếu sắt

Những nguyên nhân thường gặp khiến trẻ bị thiếu máu thiếu sắt bao gồm:

Không đủ lượng sắt dự trữ từ trong bụng mẹ

Thông thường, trẻ sẽ nhận được 250 – 3000mg sắt từ mẹ trong thai kỳ. Lượng sắt này đủ cung cấp cho sự tăng trưởng của bé trong 4 – 6 tháng đầu tiên. Những trẻ thuộc các nhóm đối tượng sau thường không đủ sắt dự trữ:

Trẻ sinh non (dưới 37 tuần): Lượng sắt trẻ nhận được chủ yếu trong 3 tháng cuối thai kỳ. Vì thế, có tới 85% trẻ sinh non bị thiếu máu thiếu sắt.

Mẹ không bổ sung đủ sắt khi mang bầu: Trong quá trình mang bầu, mẹ không uống sắt hoặc chế độ dinh dưỡng nghèo nàn nên lượng sắt con nhận từ mẹ không đáng kể.

Trẻ nhẹ cân (dưới 2.5kg), sinh đôi, sinh ba: Lượng sắt mẹ cung cấp không đủ với nhu cầu dự trữ của bé.

Tốc độ tăng trưởng nhanh

Sau sinh, trẻ phát triển rất nhanh về thể chất, cân nặng nên nhu cầu về sắt tăng cao. Trẻ sinh non có tốc độ tăng trưởng nhanh hơn thông thường để bắt kịp sự phát triển của trẻ đủ tháng càng làm tăng nguy cơ thiếu máu thiếu sắt.

Chế độ ăn nghèo dinh dưỡng

Sau 4 – 6 tháng, lượng sắt dự trữ của trẻ giảm dần, trong khi đó, sữa mẹ có hàm lượng sắt khá thấp (0.3mg/lit). Vì vậy, trong giai đoạn ăn dặm, trẻ bổ sung sắt chủ yếu từ các thực phẩm. Một chế độ ăn dặm không khoa học sẽ làm tăng nguy cơ trẻ bị thiếu máu thiếu sắt.

Chế độ ăn dặm thiếu sắt: Thiếu máu thiếu sắt chủ yếu gặp ở những trẻ có chế độ ăn dặm không đa dạng, ăn ít thức ăn từ động vật hoặc ăn chay.

Ăn bột quá nhiều và kéo dài: Trong các loại ngũ cốc thường có hàm lượng acid phytic cao (gạo chứa 1.1% acid phytic) làm suy giảm sự hấp thu sắt.

Uống quá nhiều sữa tươi: Trong sữa tươi có ít sắt nhưng lại nhiều canxi và photpho. Hai chất này sẽ cạnh tranh hấp thu tại thành ruột với sắt.

Trẻ biếng ăn: Lượng thức ăn mỗi bữa của trẻ quá ít khiến trẻ bị thiếu sắt và các vi chất khác.

Bệnh lý khác

Một số bệnh lý như tiêu chảy, rối loạn hấp thu, dị ứng sữa bò, nhiễm giun móc…cũng có thể là nguyên nhân gây thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em.

Một số nguyên nhân ít gặp như dị dạng đường tiêu hoá, sau phẫu thuật cắt đoạn ruột non, rối loạn chuyển hóa sắt (thiếu transferrin bẩm sinh), xuất huyết tiêu hoá…

Dấu hiệu cảnh báo thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em

Những biểu hiện thường gặp khi trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt gồm:

• Da xanh xao, nhợt nhạt: Sắt là thành phần chính cấu tạo nên hemoglobin giúp máu có màu đỏ. Thiếu sắt dẫn tới thiếu hụt hemoglobin khiến máu nhạt màu hơn và gây ra tình trạng da bé xanh xao, nhợt nhạt.

• Mệt mỏi, uể oải, ít vận động: Thiếu máu khiến cho tất cả các tế bào trong cơ thể không được cung cấp đủ oxy để hoạt động. Ngoài ra, thiếu máu thiếu sắt kéo dài còn gây ra các rối loạn ở hệ cơ quan khiến trẻ bị mệt mỏi, giảm vận động hơn so với những trẻ cùng độ tuổi.
• Biếng ăn, chậm tăng cân: Trẻ bị thiếu máu thường mệt mỏi nhiều cả trong những hoạt động hàng ngày như ăn uống dẫn tới tình trạng biếng ăn, chậm tăng cân.
• Ngủ kém, dễ tỉnh: Những trẻ thiếu sắt thường khó ngủ, dễ tỉnh giấc do thiếu hụt melatonin có tác dụng điều chỉnh chu kỳ của giấc ngủ.
• Cáu gắt, hay quấy khóc: Sắt tham gia vào quá trình tổng hợp dopamin và serotonin giúp bé cảm thấy dễ chịu, vui vẻ. Vì thế, khi thiếu sắt, trẻ thường cáu gắt, quấy khóc.
• Khó tập trung, ghi nhớ kém: Não bộ là cơ quan cần cung cấp oxy và các dưỡng chất nhiều nhất cơ thể để đảm bảo quá trình hoạt động. Khi thiếu máu, lượng oxy cung cấp lên não không đủ khiến trẻ khó tập trung và ghi nhớ kém. Điều này ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển trí tuệ của con.
• Hay ốm vặt: Những trẻ bị thiếu máu thiếu sắt có hệ miễn dịch kém hơn nên thường xuyên bị bệnh, đặc biệt là các bệnh nhiễm trùng.

Ngoài ra, ở giai đoạn thiếu máu do thiếu sắt nặng, trẻ còn có những dấu hiệu như: thở nhanh, móng tay, móng chân khô, dễ gãy, rụng tóc, thích ăn những vật không phải thực ăn (hội chứng pica).

Các biểu hiện khi trẻ bị thiếu máu thiếu sắt ở giai đoạn nhẹ thường âm thầm. Khi các triệu chứng rõ ràng có thể trẻ đang ở giai đoạn bệnh nặng hơn. Vì thế, mẹ cần phát hiện sớm các dấu hiệu thiếu máu thiếu sắt ở trẻ để xử trí kịp thời, tránh những biến chứng có thể xảy ra.

Điều trị và phòng ngừa thiếu máu ở trẻ

Bổ sung sắt

Bé thị thiếu máu đa phần sẽ được chỉ định dùng sắt để tăng cường sức khỏe. Một số thuốc có thể chỉ định cho bé như Ferrous sulfate; ferrous gluconate; ferrous fumarate… Tùy vào sức khỏe và tình trạng của bé mà thời gian và liều lượng sử dụng sẽ khác nhau.

• Với trẻ 9 tháng mỗi ngày mẹ cần dùng khoảng 11mg sắt
• Trẻ 1-3 tuổi mỗi ngày mẹ cần dùng khoảng 7mg sắt
• Trẻ 5 tuổi mỗi ngày cần dùng khoảng 10mg sắt
• Trẻ 9-13 tuổi mỗi ngày mẹ cần dùng 8mg sắt
• Trẻ 14-18 tuổi mỗi ngày mẹ cần dùng 15mg với nữ và 11mg với nam

Truyền máu

Trường hợp thiếu máu nghiêm trọng bác sĩ có thể chỉ định phương pháp truyền máu tĩnh mạch. Mục đích của phương pháp này là giúp tăng khả năng vận chuyển oxy đến các tế bào trong cơ thể, ngăn chặn tình trạng viêm nhiễm, suy giảm hồng cầu.

Trước khi quyết định truyền máu hoặc các chế phẩm từ máu bác sĩ sẽ phải tiến hành cân nhắc. Chỉ nên truyền máu khi thực sự cần thiết, trẻ thiếu thành phần nào thì bổ sung thành phần ấy, hạn chế việc truyền máu toàn phần.

Trường hợp trẻ có phản ứng với việc truyền máu thì cần kê đơn hỗ trợ trong lần truyền sau. Hoặc bác sĩ cũng có thể chỉ định sản phẩm thay thế để ngăn ngừa phản ứng phụ này.

Điều trị theo nguyên nhân

Tùy theo nguyên nhân mà tình trạng trẻ thiếu máu sẽ được điều trị khác nhau. Cụ thể:

• Thiếu máu thiếu sắt: Bổ sung sắt theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Thiếu máu do acid folic hoặc B12: Mẹ nên bổ sung thông qua thức ăn và thuốc uống hàng ngày.
• Thiếu máu do suy tủy: Trẻ có thể thực hiện ghép tủy hoặc truyền máu để duy trì sức khỏe.
• Thiếu máu do bị máu tan: Trường hợp này bé sẽ được truyền máu định kỳ và chỉ định ghép tủy càng sớm càng tốt.
• Thiếu máu bẩm sinh: Bé được sử dụng corticoid 1mg/ngày, duy trì trong 4 tuần, có thể dùng thêm thuốc ức chế miễn dịch với trường hợp nặng.

Trẻ thiếu máu nên ăn gì?

Thiếu máu ở trẻ em có thể cải thiện thông qua chế độ ăn uống hàng ngày. Dưới đây là một số loại thực phẩm trẻ thiếu máu nên ăn.

• Thịt đỏ: Trẻ thiếu máu phần lớn là do thiếu sắt. Vì vậy lúc này mẹ có thể tăng cường cho bé sử dụng các loại thịt đỏ như bò, thịt lợn, thịt cừu
• Hải sản: Tôm, cua, hàu, hến là những thực phẩm dinh dưỡng tốt cho trẻ thiếu máu. Thực phẩm này ngoài sắt còn cung cấp rất nhiều vitamin tốt cho sức khỏe. Do đó mẹ hãy tăng cường sử dụng để phòng chống thiếu máu cho bé
• Gan lợn: Thực phẩm này chứa sắt và vitamin giúp bé phát triển khỏe mạnh. Do đó khi bị thiếu máu thiếu sắt mẹ đừng quên tăng cường các món ăn từ gan. Chẳng hạn như gan xào tỏi, gan xào chua ngọt, cháo lòng,…
• Rau, củ, trái cây: Rau xanh ngoài sắt còn cung cấp lượng lớn acid Folic và vitamin B12, giúp bé tổng hợp và sản sinh hồng cầu hiệu quả. Với trẻ thiếu máu mẹ nên tăng cường các loại rau xanh như cải bó xôi, rau diếp, bí ngô, khoai tây và các loại đậu đỗ,…

Ngoài các loại thực phẩm kể trên trẻ thiếu máu còn cần bổ sung vitamin C từ cam, quýt, táo, bưởi. Đồng thời hạn chế đồ ăn nhanh, nhiều dầu mỡ, chứa cafein như trà, cà phê

Thiếu máu ở trẻ em hoàn toàn có thể kiểm soát nếu mẹ cho bé đi khám và thực hiện điều trị từ sớm. Hy vọng với kiến thức trên mẹ có thể bỏ túi cách nhận biết và phòng ngừa chứng bệnh này hiệu quả.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.