Đậu mùa khỉ: triệu chứng, biến chứng và điều trị

Đậu mùa khỉ là một bệnh truyền nhiễm hiếm gặp, do virus Monkeypox gây ra. Bệnh này lần đầu tiên được phát hiện ở các phòng thí nghiệm nghiên cứu khỉ vào năm 1958, nhưng sau đó đã được ghi nhận lây nhiễm ở con người. Đậu mùa khỉ thuộc cùng họ virus với bệnh đậu mùa, nhưng triệu chứng nhẹ hơn và ít gây tử vong.

2. Lịch sử xuất hiện và lây lan

Bệnh đậu mùa khỉ chủ yếu được phát hiện ở các quốc gia Trung và Tây Phi, nơi có môi trường sống tự nhiên của nhiều loài động vật gặm nhấm và linh trưởng – nguồn lây bệnh chính. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, đậu mùa khỉ đã bắt đầu lây lan ra nhiều quốc gia khác trên thế giới, đặc biệt là qua các chuyến bay quốc tế và giao lưu toàn cầu.

3. Tác nhân gây bệnh

Virus Monkeypox là tác nhân chính gây ra bệnh này, với hai dòng chính:

• Clade Trung Phi (Congo Basin): Dòng virus này nguy hiểm hơn, có tỷ lệ tử vong cao hơn.
• Clade Tây Phi: Dòng này thường gây bệnh nhẹ hơn.

Virus có khả năng lây nhiễm cao qua nhiều con đường, làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch nếu không được kiểm soát.

Triệu chứng của đậu mùa khỉ

Những dấu hiệu nhận biết đậu mùa khỉ

Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ thường phát triển theo các giai đoạn, từ nhẹ đến nặng. Dưới đây là những giai đoạn và dấu hiệu điển hình mà bạn cần lưu ý:

1. Giai đoạn ủ bệnh (2-4 tuần)

Sau khi tiếp xúc với virus, người bệnh thường không xuất hiện triệu chứng ngay. Giai đoạn này kéo dài khoảng 7 đến 21 ngày và phụ thuộc vào sức khỏe của từng cá nhân.

2. Triệu chứng ban đầu

Ở giai đoạn đầu, bệnh nhân có thể gặp phải các biểu hiện giống cúm như:

• Sốt cao đột ngột
• Đau đầu dữ dội
• Đau cơ và cơ thể mệt mỏi
• Sưng hạch bạch huyết (triệu chứng quan trọng giúp phân biệt đậu mùa khỉ với các bệnh khác như thủy đậu)

3. Dấu hiệu đặc trưng trên da

Sau khoảng 1-3 ngày từ khi sốt, các nốt mụn bắt đầu xuất hiện, thường bắt đầu từ:

• Khuôn mặt
• Lòng bàn tay, lòng bàn chân
• Sau đó lan sang toàn thân

Các giai đoạn của nốt mụn:

1. Nốt mụn nhỏ (giống muỗi cắn)
2. Chuyển thành mụn nước
3. Mụn mủ (chứa mủ trắng đục)
4. Đóng vảy và bong tróc

4. Triệu chứng toàn thân

Ngoài các dấu hiệu trên da, bệnh nhân còn cảm thấy:

• Đau họng, khó nuốt
• Đau khớp, đau lưng
• Suy giảm sức khỏe toàn diện

Biến chứng nguy hiểm

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, đậu mùa khỉ có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như:

1. Nhiễm trùng da

Do các nốt mụn dễ bị vỡ, người bệnh có nguy cơ nhiễm trùng, thậm chí dẫn đến viêm mô tế bào hoặc nhiễm khuẩn huyết.

2. Tổn thương mắt

Virus có thể ảnh hưởng đến giác mạc, gây viêm kết mạc hoặc nghiêm trọng hơn là mù lòa nếu không được điều trị đúng cách.

3. Viêm phổi và viêm não

Một số trường hợp nặng, virus có thể tấn công hệ hô hấp hoặc hệ thần kinh trung ương, dẫn đến viêm phổi cấp hoặc viêm não – hai biến chứng có tỷ lệ tử vong cao.

4. Ảnh hưởng đến thai kỳ và trẻ nhỏ

Phụ nữ mang thai nhiễm đậu mùa khỉ có nguy cơ cao bị sảy thai hoặc thai chết lưu. Trẻ nhỏ khi mắc bệnh cũng thường có triệu chứng nặng hơn do hệ miễn dịch còn yếu.

Đường lây truyền

Đậu mùa khỉ có thể lây lan qua nhiều con đường, khiến bệnh dễ bùng phát trong cộng đồng nếu không có biện pháp kiểm soát chặt chẽ.

1. Tiếp xúc trực tiếp

Virus lây qua tiếp xúc trực tiếp với các tổn thương trên da của người hoặc động vật mắc bệnh.

2. Qua giọt bắn hoặc chất dịch cơ thể

Các giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc với máu, nước bọt, dịch mủ của người bệnh là con đường lây nhiễm phổ biến.

3. Lây từ động vật sang người

Tiếp xúc với động vật bị nhiễm virus, đặc biệt là chuột, sóc, khỉ, hoặc ăn thịt động vật chưa nấu chín kỹ đều là nguy cơ cao.

Lưu ý quan trọng: Nếu bạn hoặc người thân có các triệu chứng trên, hãy liên hệ ngay với cơ sở y tế để được tư vấn và chẩn đoán chính xác.

Phương pháp chẩn đoán

Việc chẩn đoán đậu mùa khỉ cần sự kết hợp giữa đánh giá triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm y khoa. Dưới đây là các bước quan trọng trong quá trình chẩn đoán:

1. Đánh giá triệu chứng lâm sàng

Bác sĩ sẽ kiểm tra các triệu chứng đặc trưng như:

• Sốt cao, sưng hạch bạch huyết.
• Sự xuất hiện của nốt mụn theo các giai đoạn từ mụn nước đến đóng vảy.

Đồng thời, họ cũng sẽ hỏi bệnh sử gần đây, bao gồm:

• Tiếp xúc với người bệnh hoặc động vật bị nhiễm.
• Lịch sử du lịch đến các vùng có dịch.

2. Các xét nghiệm cần thiết

Để xác định chính xác virus, các phương pháp xét nghiệm sau đây thường được sử dụng:

• PCR (Phản ứng chuỗi polymerase): Đây là xét nghiệm chính xác nhất, phân tích mẫu dịch từ nốt mụn hoặc máu để tìm DNA của virus.
• Sinh thiết mô: Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể lấy mẫu da bị tổn thương để xét nghiệm.

Điều trị và phòng ngừa

Việc điều trị đậu mùa khỉ hiện nay chủ yếu tập trung vào giảm triệu chứng và hỗ trợ sức khỏe tổng quát. Bên cạnh đó, các biện pháp phòng ngừa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự lây lan của virus.

1. Phương pháp điều trị hiện tại

a) Điều trị triệu chứng

• Hạ sốt: Sử dụng paracetamol hoặc ibuprofen theo chỉ định của bác sĩ.
• Chăm sóc vùng da tổn thương: Rửa sạch bằng nước muối sinh lý, giữ vùng da khô ráo và sạch sẽ để tránh nhiễm trùng.

b) Thuốc kháng virus

Hiện nay, tecovirimat (TPOXX) là thuốc kháng virus được FDA chấp thuận để điều trị bệnh đậu mùa khỉ. Tuy nhiên, việc sử dụng cần được chỉ định và giám sát bởi bác sĩ.

c) Biện pháp hỗ trợ

• Bổ sung dinh dưỡng: Ăn nhiều rau xanh, trái cây và thực phẩm giàu protein để tăng cường sức đề kháng.
• Uống đủ nước: Đảm bảo cơ thể luôn được cấp đủ nước, đặc biệt trong giai đoạn sốt cao.

2. Biện pháp phòng ngừa hiệu quả

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, việc áp dụng các biện pháp sau đây có thể giúp bạn và cộng đồng hạn chế nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ:

a) Tiêm vaccine

Vaccine JYNNEOS hoặc ACAM2000 hiện đang được sử dụng để phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ. Đặc biệt, những người thuộc nhóm nguy cơ cao nên ưu tiên tiêm vaccine.

b) Vệ sinh cá nhân

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn.
• Tránh chạm tay vào mặt, đặc biệt là mắt, mũi và miệng khi chưa rửa tay.

c) Cách ly và giảm tiếp xúc

• Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh hoặc động vật nghi nhiễm virus.
• Thực hiện cách ly nghiêm ngặt đối với người bệnh cho đến khi các nốt mụn bong vảy hoàn toàn.

Lời khuyên: Nếu bạn sống ở vùng có nguy cơ lây nhiễm cao, hãy luôn mang khẩu trang và tuân thủ các biện pháp phòng dịch.

Câu hỏi thường gặp (FAQs)

1. Ai có nguy cơ cao mắc bệnh đậu mùa khỉ?

Những người thường xuyên tiếp xúc với động vật, nhân viên y tế, hoặc sống ở các vùng dịch tễ cao có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

2. Bệnh đậu mùa khỉ có gây tử vong không?

Hầu hết các trường hợp bệnh nhẹ và có thể hồi phục sau vài tuần. Tuy nhiên, ở các trường hợp nặng hoặc không được điều trị kịp thời, bệnh có thể gây tử vong, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người suy giảm miễn dịch.

3. Tôi nên làm gì nếu nghi ngờ mình mắc đậu mùa khỉ?

Hãy liên hệ ngay với cơ sở y tế gần nhất, cung cấp đầy đủ thông tin về triệu chứng và lịch sử tiếp xúc để được hướng dẫn cách ly và điều trị.

4. Virus đậu mùa khỉ tồn tại bao lâu trên bề mặt?

Virus có thể tồn tại trên bề mặt như quần áo, ga trải giường từ vài giờ đến vài ngày, đặc biệt trong môi trường ẩm ướt.

Kết luận

Đậu mùa khỉ là một bệnh không nên chủ quan. Hiểu rõ về triệu chứng, biến chứng và cách điều trị sẽ giúp bạn bảo vệ bản thân và gia đình tốt hơn.

Hãy luôn nâng cao ý thức phòng bệnh, tuân thủ các biện pháp vệ sinh cá nhân, và không quên tiêm vaccine nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao.

Nguồn: Tổng hợp