Nhiễm Shigella: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Vi khuẩn Shigella là tác nhân gây viêm dạ dày ruột và bệnh lỵ trực khuẩn ở người. Hầu hết người bị nhiễm vi khuẩn có thể tự khỏi, tuy nhiên những người bị bệnh nặng hoặc suy giảm miễn dịch phải cần phải dùng thuốc điều trị. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu hơn về các triệu chứng, nguyên nhân và phương pháp điều trị bệnh.

Tổng quan chung

Shigella là trực khuẩn Gram âm tính, không vỏ, không có lông, không có khả năng di động và không sinh nha bào. Loại vi khuẩn này có thể gây bệnh viêm dạ dày ruột và bệnh lỵ trực khuẩn ở người. Có 4 nhóm khác nhau của Shigella là: Shigella dysenteriae, Shigella flexneri, Shigella boydii và Shigella sonnei.

Trực khuẩn Shigella có thể tồn tại trong nước ngọt, rau sống, thức ăn từ 7 – 10 ngày ở điều kiện nhiệt độ phòng. Nếu ở quần áo nhiễm bẩn, trong đất thì vi khuẩn Shigella có thể tồn tại tới 6 – 7 tuần. Tuy nhiên, nó có thể bị tiêu diệt nhanh trong nước sôi, dưới ánh sáng mặt trời hoặc các thuốc khử trùng thông thường.

Nhiễm vi khuẩn Shigella (shigellosis) là một bệnh đường ruột gây ra bởi một trong các vi khuẩn được biết đến như shigella. Dấu hiệu chính là tiêu chảy nhiễm trùng shigella, thường là đẫm máu.

Shigella có thể được truyền qua tiếp xúc trực tiếp với các vi khuẩn trong phân, chẳng hạn như trong thiết lập chăm sóc trẻ khi không rửa tay đầy đủ khi thay tã hoặc hỗ trợ trẻ mới biết đi với nhà vệ sinh. Vi khuẩn Shigella cũng có thể được thông qua trong thực phẩm bị ô nhiễm hoặc bằng cách uống hoặc bơi lội trong nước bị ô nhiễm.

Trẻ em trong độ tuổi từ 2 và 4 có nhiều khả năng mắc bệnh shigella. Nhiễm khuẩn Shigella thường không nặng và hầu hết mọi người đều hồi phục hoàn toàn trong vài ngày. Đôi khi, nó có thể gây ra nhiễm khuẩn nặng phải nhập viện, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người già.

Triệu chứng nhiễm shigella

Các dấu hiệu và triệu chứng của nhiễm shigella thường bắt đầu một hoặc hai ngày sau khi tiếp xúc với shigella. Các dấu hiệu và triệu chứng có thể bao gồm:

• Tiêu chảy (thường có máu hoặc chất nhầy).
• Đau bụng.
• Sốt.
• Cảm giác cần đi tiêu ngay cả khi ruột rỗng.

Mặc dù một số người không có triệu chứng sau khi họ đã bị nhiễm shigella, phân của họ vẫn còn truyền nhiễm.

Các triệu chứng thường kéo dài từ 5 đến 7 ngày, nhưng một số người có thể gặp các triệu chứng trong vài ngày đến 4 tuần hoặc hơn. Trong một số trường hợp, có thể mất đến vài tháng để thói quen đi tiêu (ví dụ: Tần suất đi tiêu và độ đặc của phân) trở lại hoàn toàn bình thường.

Với tình trạng nhiễm shigella nặng hơn, bệnh nhân có thể bị tiêu chảy nặng đến mức mất nước. Đôi khi, nhiễm shigella gây ra co giật, nhiễm trùng máu hoặc viêm khớp và hiếm khi dẫn đến tử vong.

Ở trẻ nhỏ, khởi phát đột ngột sốt, khó chịu hoặc ngủ gà, chán ăn, buồn nôn hoặc nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, chướng bụng và mót rặn. Trong vòng 3 ngày, máu, mủ và chất dịch xuất hiện trong phân. Số lượng phân có thể tăng lên ≥ 20 lần/ngày, giảm cân và mất nước trở nên trầm trọng. Nếu không được điều trị, trẻ em có thể chết trong 12 ngày đầu. Nếu trẻ sống sót, các triệu chứng cấp tính sẽ giảm dần vào tuần thứ 2.

Liên hệ với bác sĩ hoặc tìm sự chăm sóc khẩn cấp, nếu bạn hoặc con bị tiêu chảy ra máu hoặc tiêu chảy nghiêm trọng đủ để gây ra giảm cân và mất nước. Ngoài ra, liên hệ với bác sĩ nếu bị tiêu chảy kèm theo sốt trên 101 F (38 độ C) hoặc cao hơn.

Nguyên nhân nhiễm shigella

Nguồn lây nhiễm là phân của người bị nhiễm bệnh hoặc người mang vi khuẩn; con người là ổ chứa tự nhiên duy nhất cho Shigella. Sự lây lan trực tiếp là do đường phân – miệng. Lây truyền gián tiếp qua thức ăn nhiễm khuẩn và vật chứa vi khuẩn. Ruồi là vector truyền bệnh.

Nhiễm trùng xảy ra khi vô tình ăn vi khuẩn shigella. Điều này có thể xảy ra khi:

• Chạm tay vào miệng. Nếu không rửa tay kỹ sau khi thay đổi tã một người đã nhiễm shigella, có thể bị nhiễm. Người trực tiếp đến người liên hệ là cách phổ biến nhất là bệnh lây truyền.
• Ăn thực phẩm bị ô nhiễm. Nhiễm những người chuẩn bị thức ăn có thể truyền vi khuẩn cho những người ăn thực phẩm. Thực phẩm cũng có thể bị nhiễm nếu nó phát triển trong một lĩnh vực chứa nước thải.
• Nuốt nước bị ô nhiễm. Nước có thể bị ô nhiễm, hoặc từ nước thải hoặc từ một người có nhiễm shigella bơi lội trong đó.

Đối tượng nguy cơ

• Trẻ em: Nhiễm trùng Shigella thường gặp nhất ở trẻ nhỏ (2-4 tuổi). Trẻ em có thể bị nhiễm bệnh nếu chúng đưa tay chưa rửa sạch vào miệng sau khi chạm vào thứ gì đó bị nhiễm Shigella. 
• Người sống tập thể: lây lan các vi khuẩn từ người sang người. Dịch Shigella được phổ biến hơn tại các trung tâm chăm sóc trẻ, nhà dưỡng lão, nhà tù và trại lính.
• Người cao tuổi: Hệ miễn dịch của người cao tuổi có thể yếu hơn, làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh.
• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người mắc các bệnh mãn tính hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ cao hơn.
• Người sống trong điều kiện vệ sinh kém: Các khu vực có điều kiện vệ sinh kém và nước không sạch là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc shigella, bao gồm:

• Không vệ sinh cá nhân đúng cách thường xuyên.
• Khách du lịch đến các quốc gia không có nước máy đã qua xử lý hoặc điều kiện vệ sinh không đầy đủ.
• Đồng tính nam có phát sinh quan hệ tình dục đồng giới.

Chẩn đoán

Chẩn đoán nhiễm Shigella chủ yếu dựa vào triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm phân. Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

• Xét nghiệm phân: Xét nghiệm phân giúp phát hiện sự hiện diện của vi khuẩn Shigella.
• Xét nghiệm nuôi cấy: Xét nghiệm nuôi cấy vi khuẩn từ mẫu phân giúp xác định loại vi khuẩn gây bệnh.

Điều trị

Điều trị Shigella ở trẻ em

• Sử dụng thuốc kháng sinh: Điều trị viêm dạ dày ruột, giúp giảm nguy cơ lây nhiễm Shigella và rút ngắn thời gian hồi phục sau khi nhiễm khuẩn Shigella. Loại kháng sinh thường được sử dụng là ciprofloxacin. Tuy nhiên, bác sĩ cũng có thể chỉ định sử dụng loại thuốc kháng sinh khác cho từng trường hợp cụ thể. Vì vậy, phụ huynh cần được bác sĩ tư vấn trước khi mua thuốc sử dụng cho trẻ;
• Bù dịch để tránh mất nước: Khuyến khích trẻ uống nhiều nước, sữa hoặc thức ăn dặm nhưng cần tránh các loại nước ép trái cây và đồ uống có ga vì chúng có thể làm triệu chứng tiêu chảy càng trầm trọng hơn. Ngoài ra, trẻ cũng có thể được sử dụng dung dịch điện giải theo chỉ định của bác sĩ;
• Nhập viện điều trị mất nước: Trẻ được chỉ định các biện pháp bù dịch như: Dùng ống thông mũi – dạ dày hoặc truyền dịch tĩnh mạch;
• Cho trẻ ăn uống bình thường, ban đầu ăn lỏng, sau đặc dần;
• Sử dụng một số loại thuốc khác: Có thể cho trẻ uống triệu chứng Nhiễm Shigella, nguyên nhân Nhiễm Shigella, phòng ngừa  Nhiễm Shigella hoặc ibuprofen để giảm sốt, đau bụng theo chỉ định của bác sĩ. Phụ huynh chú ý không nên dùng thuốc ngừng tiêu chảy cho trẻ dưới 12 tuổi vì chúng có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng cho trẻ. Probiotics cũng không được khuyên dùng cho trẻ đang bị viêm dạ dày ruột hoặc trẻ đang bị ngộ độc thức ăn do vi khuẩn Shigella hay bất kỳ nguyên nhân nào khác.

Điều trị nhiễm vi khuẩn Shigella ở người lớn

• Dùng thuốc kháng sinh: Người lớn thường được chỉ định dùng thuốc kháng sinh ciprofloxacin để điều trị nhiễm Shigella. Tuy nhiên, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng một loại thuốc khác tùy từng bệnh nhân cụ thể;
• Uống nhiều nước: Để ngăn ngừa nguy cơ mất nước hoặc để điều trị mất nước. Thông thường, bệnh nhân nên uống tối thiểu 200ml sau mỗi lần tiêu chảy. Với bệnh nhân bị nôn mửa, nên chờ 5 – 10 phút rồi tiếp tục uống nước với tốc độ chậm hơn, đảm bảo đủ lượng nước được bác sĩ tư vấn. Nguồn nước đưa vào cơ thể gồm: Nước tinh khiết, nước trái cây và súp; không nên sử dụng đồ uống có nhiều đường vì chúng có thể làm tiêu chảy nặng hơn. Dung dịch điện giải được chỉ định sử dụng cho người ốm yếu, trên 60 tuổi hoặc có các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn;
• Duy trì chế độ ăn uống như bình thường, nên ăn các bữa ăn nhẹ, tránh đồ ăn nhiều chất béo, cay nóng hoặc quá đặc;
• Sử dụng các loại thuốc khác: Có thể sử dụng paracetamol hoặc ibuprofen để giảm sốt, giảm đau đầu và đau quặn bụng. Bệnh nhân nhiễm vi khuẩn Shigella hoặc đang bị đi ngoài ra máu và phân nhầy không nên dùng thuốc trị tiêu chảy.

Lưu ý: Trong trường hợp trẻ em hoặc người lớn đang điều trị nhiễm khuẩn Shigella và không thấy cải thiện trong vòng 48 giờ hoặc diễn biến bệnh nặng hơn, người bệnh nên khẩn trương đi khám bác sĩ. Khi có các dấu hiệu như: Nôn mửa dữ dội, mất nước, sốt cao dai dẳng, đầy bụng, phân lẫn máu, bệnh nhân cần được cấp cứu ngay.

Phòng ngừa nhiễm shigella

• Rửa tay thật kỹ sau khi đi vệ sinh bằng xà phòng, lau khô tay đúng cách sau khi rửa. Với trẻ đang dùng tã lót, cha mẹ cần rửa tay cẩn thận sau khi thay tã cho trẻ và rửa tay trước khi nấu nướng, ăn uống. Nếu cho trẻ đi ngoài bằng bô, cần đeo găng tay khi làm sạch bô, đổ chất thải vào nhà vệ sinh, sau đó rửa bô bằng xà phòng và nước nóng rồi phơi khô;
• Không dùng chung đồ dùng cá nhân với người đang bị nhiễm khuẩn Shigella;
• Người bị nhiễm khuẩn Shigella không nên nấu ăn cho người khác;
• Giặt riêng quần áo, chăn mền của bệnh nhân;
• Mỗi ngày nên cọ rửa nhà vệ sinh bằng nước nóng và chất tẩy rửa, đặc biệt là tay cầm, vòi tắm, tay nắm cửa,…;
• Ăn chín, uống sôi;
• Người bị nhiễm khuẩn Shigella nên nghỉ làm, nghỉ học cho đến khi được 48 giờ sau lần cuối cùng tiêu chảy hoặc nôn ói, tránh tiếp xúc với người khác trong thời gian này;
• Người bị nhiễm khuẩn Shigella nếu làm việc liên quan tới chế biến thực phẩm cần ngay lập tức nghỉ làm và báo cho quản lý cho tới khi điều trị bệnh dứt điểm, đảm bảo không lây lan;
• Người bị nhiễm Shigella nếu đã tiếp xúc với người già, trẻ em hoặc người đang bị suy nhược nên thông báo để các đối tượng dễ lây nhiễm trên chủ động theo dõi sức khỏe;
• Khi đi du lịch đến vùng có điều kiện vệ sinh kém, nên tránh uống nước máy, ăn kem, đá viên, động vật có vỏ, trứng, salad, thịt chưa nấu chín, trái cây đã được bóc vỏ,… vì vi khuẩn Shigella thường lây nhiễm thông qua việc uống nước bị nhiễm khuẩn hoặc ăn thực phẩm nhiễm khuẩn.

Kết luận

Nhiễm Shigella là một bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa nghiêm trọng, nhưng có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả bằng cách tuân thủ các biện pháp vệ sinh cá nhân và thực hiện điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm triệu chứng và áp dụng các biện pháp phòng ngừa là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe của bạn và cộng đồng. Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc người thân bị nhiễm Shigella, hãy tìm kiếm sự tư vấn từ bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.