Phình tách động mạch chủ: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Phình tách động mạch chủ là tình trạng mà động mạch chủ (động mạch lớn nhất trong cơ thể) bị hẹp hoặc bị chặn, gây cản trở dòng máu từ tim đến các bộ phận khác của cơ thể. Tình trạng này thường phát triển nhanh chóng và yêu cầu can thiệp y tế kịp thời để tránh các nguy cơ như sốc tim, tổn thương cơ quan và thậm chí tử vong. Hiểu biết về triệu chứng, nguyên nhân và các phương pháp điều trị phình tách động mạch chủ là điều cần thiết để phát hiện sớm và quản lý hiệu quả tình trạng này.

Tổng quan chung

Phình tách động mạch chủ (aortic aneurysm) là một tình trạng y tế nghiêm trọng xảy ra khi một phần của động mạch chủ, mạch máu chính vận chuyển máu từ tim ra toàn cơ thể, bị giãn nở và suy yếu. Điều này dẫn đến sự phình to bất thường của động mạch chủ, có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Triệu chứng của phình tách động mạch chủ có thể thay đổi tùy thuộc vào vị trí và kích thước của phình mạch, cũng như liệu phình mạch có bị vỡ hay không. Trong nhiều trường hợp, tình trạng này không gây ra triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu và thường chỉ được phát hiện qua các xét nghiệm hình ảnh khi khám bệnh vì lý do khác. Do đó, việc nhận biết sớm và theo dõi định kỳ là cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng và cải thiện tiên lượng điều trị.

Triệu chứng

Triệu chứng của phình tách động mạch chủ bụng:

• Đau bụng hoặc đau lưng: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, có thể xuất hiện liên tục hoặc từng cơn, và có thể lan ra hông hoặc chân.
• Cảm giác mạch đập: Một số người có thể cảm nhận được một khối đập mạnh ở vùng bụng.
• Cảm giác đầy bụng hoặc chướng bụng: Cảm giác này có thể gây khó chịu và dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề tiêu hóa.

Triệu chứng của phình tách động mạch chủ ngực:

• Đau ngực: Đau có thể xuất hiện ở vùng ngực, cổ hoặc lưng, có thể nặng và lan rộng.
• Ho hoặc khàn giọng: Do phình mạch ép lên các cấu trúc xung quanh như khí quản hoặc dây thần kinh thanh quản.
• Khó nuốt: Phình mạch có thể ép vào thực quản gây khó nuốt hoặc đau khi nuốt.

Triệu chứng khi phình tách động mạch chủ bị vỡ:

• Đau đột ngột và nghiêm trọng: Đau thường xảy ra đột ngột và rất nghiêm trọng, thường ở vùng bụng hoặc ngực, có thể lan ra lưng, mông hoặc chân.
• Hạ huyết áp hoặc ngất xỉu: Do mất máu nhanh chóng, người bệnh có thể bị tụt huyết áp hoặc ngất.
• Nhịp tim nhanh: Nhịp tim có thể tăng lên do cơ thể phản ứng với mất máu.

Phình tách động mạch chủ thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, đặc biệt là nếu phình mạch nhỏ. Tình trạng này thường được phát hiện tình cờ qua các xét nghiệm hình ảnh như siêu âm, CT scan hoặc MRI khi khám bệnh vì lý do khác. Do đó, việc kiểm tra định kỳ và nhận diện sớm là rất quan trọng để ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân

Phình tách động mạch chủ có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:

• Xơ vữa động mạch (Atherosclerosis): Mảng bám tích tụ cholesterol, chất béo và các chất khác trong thành động mạch chủ có thể làm yếu thành động mạch, dẫn đến phình mạch. Xơ vữa động mạch cũng gây viêm và tổn thương nội mạc động mạch, làm tăng nguy cơ phình tách.
• Yếu tố di truyền và bệnh lý mô liên kết: Các rối loạn di truyền như bệnh Marfan và hội chứng Ehlers-Danlos ảnh hưởng đến mô liên kết, có thể gây yếu thành động mạch và dẫn đến phình mạch.
• Tăng huyết áp (Hypertension): Huyết áp cao gây áp lực lớn lên thành động mạch, làm tăng nguy cơ phình tách do sự căng giãn liên tục của thành động mạch.
• Chấn thương trực tiếp: Chấn thương vùng ngực hoặc bụng có thể gây tổn thương trực tiếp đến thành động mạch chủ, dẫn đến phình mạch.
• Viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn: Nhiễm trùng có thể gây viêm nhiễm trong động mạch, làm yếu thành động mạch. Một số bệnh nhiễm trùng như giang mai giai đoạn cuối cũng có thể ảnh hưởng đến động mạch chủ và gây phình mạch.
• Yếu tố lối sống: Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ phình tách động mạch chủ do tác động của các chất độc hại lên thành động mạch. Chế độ ăn uống không lành mạnh với nhiều chất béo và cholesterol cao có thể góp phần vào xơ vữa động mạch và phình mạch.
• Tuổi tác: Tuổi cao làm tăng nguy cơ phình tách động mạch chủ do sự suy yếu tự nhiên của thành mạch theo thời gian.
• Các yếu tố khác: Nam giới có nguy cơ cao hơn so với nữ giới. Tiền sử gia đình về phình tách động mạch chủ cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Việc hiểu rõ các nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của phình tách động mạch chủ là rất quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị hiệu quả tình trạng này.

Đối tượng nguy cơ

Phình tắc động mạch chủ (aortic aneurysm) có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng có một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn. Dưới đây là những đối tượng nguy cơ phình tách động mạch chủ:

• Người cao tuổi: Người từ 65 tuổi trở lên có nguy cơ cao hơn do sự suy yếu tự nhiên của thành động mạch theo thời gian.
• Giới tính: Nam giới có nguy cơ phát triển phình tắc động mạch chủ cao hơn so với nữ giới.
• Yếu tố gia đình và di truyền
  • Tiền sử gia đình: Có người thân trong gia đình (cha mẹ, anh chị em) bị phình tắc động mạch chủ làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
  • Rối loạn di truyền: Các rối loạn di truyền như hội chứng Marfan, hội chứng Ehlers-Danlos và các bệnh mô liên kết khác có thể làm tăng nguy cơ phình tắc.
• Lối sống không lành mạnh
  • Hút thuốc lá: Hút thuốc là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất. Người hút thuốc có nguy cơ cao gấp nhiều lần so với người không hút.
  • Chế độ ăn uống không lành mạnh: Chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa và cholesterol cao có thể góp phần vào xơ vữa động mạch, làm tăng nguy cơ phình mạch.
  • Thiếu vận động: Ít vận động và thừa cân cũng làm tăng nguy cơ.
• Bệnh lý tim mạch
  • Tăng huyết áp: Huyết áp cao làm tăng áp lực lên thành động mạch, dẫn đến nguy cơ phình tắc cao hơn.
  • Bệnh xơ vữa động mạch: Sự tích tụ của mảng bám trong động mạch làm yếu thành động mạch và tăng nguy cơ phình tắc.
• Các yếu tố khác
  • Nhiễm trùng: Một số bệnh nhiễm trùng như giang mai (syphilis) hoặc viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn có thể ảnh hưởng đến thành động mạch chủ.
  • Chấn thương: Chấn thương trực tiếp vào vùng ngực hoặc bụng có thể làm tổn thương động mạch chủ.
• Bệnh lý và yếu tố y học khác
  • Rối loạn lipid máu: Mức cholesterol và triglyceride cao có thể góp phần vào sự phát triển của phình tắc động mạch chủ.
  • Bệnh thận mãn tính: Bệnh thận mãn tính có thể liên quan đến nguy cơ cao hơn của phình tắc động mạch chủ.

Chẩn đoán

Chẩn đoán phình tắc động mạch chủ (aortic aneurysm) thường dựa vào việc kết hợp giữa khám lâm sàng, hình ảnh y khoa và xét nghiệm. Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán chính:

Khám lâm sàng

• Khám thể chất: Bác sĩ sẽ tiến hành khám thể chất, bao gồm việc nghe tim và mạch máu để phát hiện âm thổi hoặc bất thường khác.
• Hỏi bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi về triệu chứng, tiền sử bệnh tật và yếu tố nguy cơ của bệnh nhân.

Xét nghiệm hình ảnh

• Siêu âm bụng (Abdominal Ultrasound): Đây là phương pháp thường được sử dụng để phát hiện phình tắc động mạch chủ bụng. Siêu âm là một phương pháp không xâm lấn, an toàn và hiệu quả.
• Chụp CT (Computed Tomography Scan): Chụp CT cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về động mạch chủ và có thể phát hiện phình tắc ở cả ngực và bụng. Đôi khi, chụp CT với chất cản quang được sử dụng để có hình ảnh rõ nét hơn.
• Chụp MRI (Magnetic Resonance Imaging): MRI cũng cung cấp hình ảnh chi tiết về động mạch chủ và không sử dụng tia X. Phương pháp này đặc biệt hữu ích trong việc đánh giá chi tiết về cấu trúc mạch máu.
• Chụp mạch máu (Angiography): Phương pháp này sử dụng chất cản quang được tiêm vào mạch máu và chụp X-quang để hiển thị rõ ràng động mạch chủ và phát hiện phình tắc. Chụp mạch máu thường được sử dụng khi cần phẫu thuật hoặc can thiệp.

Xét nghiệm máu

• Xét nghiệm máu: Mặc dù không trực tiếp chẩn đoán phình tắc động mạch chủ, nhưng xét nghiệm máu có thể giúp đánh giá tình trạng chung của bệnh nhân và xác định các yếu tố nguy cơ như mức cholesterol, triglyceride, và các dấu hiệu viêm.

Theo dõi và đánh giá định kỳ

• Kiểm tra định kỳ: Đối với những người đã được chẩn đoán có phình tắc động mạch chủ nhỏ, bác sĩ thường khuyến cáo kiểm tra định kỳ bằng siêu âm hoặc chụp CT để theo dõi kích thước của phình tắc và đưa ra kế hoạch điều trị thích hợp.

Quy trình chẩn đoán điển hình

• Khám thể chất và hỏi bệnh sử: Đánh giá triệu chứng và tiền sử bệnh.
• Siêu âm bụng: Phương pháp ban đầu thường dùng để phát hiện phình tắc động mạch chủ bụng.
• Chụp CT hoặc MRI: Sử dụng khi cần chi tiết hơn về cấu trúc phình tắc hoặc khi siêu âm không đủ thông tin.
• Chụp mạch máu: Thường dùng trong trường hợp phình tắc lớn hoặc phức tạp và có thể cần can thiệp.

Chẩn đoán phình tắc động mạch chủ cần sự kết hợp giữa khám lâm sàng và các kỹ thuật hình ảnh tiên tiến để xác định kích thước, vị trí và mức độ nghiêm trọng của phình tắc. Việc chẩn đoán sớm và chính xác giúp đưa ra kế hoạch điều trị hiệu quả và giảm nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Phòng ngừa bệnh

Phòng ngừa phình tắc động mạch chủ (aortic aneurysm) chủ yếu tập trung vào việc giảm thiểu các yếu tố nguy cơ và duy trì lối sống lành mạnh. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa quan trọng:

Kiểm soát huyết áp

• Theo dõi huyết áp thường xuyên: Đảm bảo huyết áp luôn ở mức ổn định và trong giới hạn cho phép.
• Dùng thuốc huyết áp: Theo chỉ định của bác sĩ để kiểm soát huyết áp nếu cần.

Cholesterol và lipid máu

• Chế độ ăn uống: Hạn chế tiêu thụ chất béo bão hòa và cholesterol. Tăng cường ăn rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và cá.
• Thuốc giảm cholesterol: Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ để duy trì mức cholesterol trong giới hạn cho phép.

Ngừng hút thuốc

• Ngừng hoàn toàn: Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ phình tắc động mạch chủ. Ngừng hút thuốc sẽ giảm đáng kể nguy cơ này.
• Chương trình hỗ trợ cai thuốc: Tham gia các chương trình cai thuốc hoặc sử dụng các sản phẩm hỗ trợ nếu cần.

Duy trì cân nặng lý tưởng

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Theo dõi lượng calo tiêu thụ hàng ngày và ăn uống cân đối để duy trì cân nặng hợp lý.
• Tập thể dục đều đặn: Thực hiện ít nhất 150 phút hoạt động thể chất vừa phải mỗi tuần như đi bộ, chạy bộ, bơi lội hoặc đạp xe.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

• Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt quan trọng đối với những người có tiền sử gia đình về phình tắc động mạch chủ hoặc các bệnh tim mạch khác.
• Siêu âm hoặc chụp CT định kỳ: Nếu có yếu tố nguy cơ cao, bác sĩ có thể khuyến nghị các kiểm tra hình ảnh định kỳ để theo dõi tình trạng động mạch chủ.

Kiểm soát bệnh lý liên quan

• Điều trị bệnh lý nền: Điều trị và kiểm soát các bệnh lý như tiểu đường, bệnh thận mãn tính và các rối loạn mô liên kết.
• Thuốc chống đông: Trong một số trường hợp, sử dụng thuốc chống đông để giảm nguy cơ hình thành cục máu đông.

Giáo dục và nhận thức

• Tự theo dõi: Học cách tự theo dõi các triệu chứng như đau bụng, đau ngực, hoặc cảm giác mạch đập bất thường.
• Nhận thức về triệu chứng: Hiểu rõ các triệu chứng của phình tắc động mạch chủ để có thể tìm kiếm sự giúp đỡ y tế kịp thời.

Giảm stress

• Kỹ thuật giảm stress: Thực hành yoga, thiền, hoặc các kỹ thuật giảm stress khác để duy trì sức khỏe tâm lý và huyết áp ổn định.

Điều trị

Việc điều trị phình tắc động mạch chủ (aortic aneurysm) phụ thuộc vào kích thước của phình tắc, vị trí, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân và các yếu tố khác. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến:

Theo dõi định kỳ (Watchful Waiting):

• Phình tắc nhỏ (<5.5 cm ở phần bụng và <5 cm ở phần ngực): Thường được theo dõi định kỳ bằng siêu âm hoặc chụp CT để đánh giá sự phát triển của phình tắc.
• Kiểm tra định kỳ: Bác sĩ sẽ lập kế hoạch kiểm tra định kỳ để theo dõi kích thước và tình trạng của phình tắc.

Quản lý y tế:

• Kiểm soát yếu tố nguy cơ: Điều trị và kiểm soát huyết áp, cholesterol cao, và các yếu tố nguy cơ khác.
• Ngừng hút thuốc: Nếu cần thiết, khuyến khích bệnh nhân ngừng hút thuốc lá để giảm nguy cơ phát triển phình tắc.

Phẫu thuật:

• Phẫu thuật (Repair Surgery):
  • Can thiệp động mạch chủ (Endovascular Repair): Thủ thuật này thường được thực hiện thông qua việc gắn một ống stent bằng cách sử dụng catheter thông qua mạch máu.
  • Phẫu thuật mở (Open Surgical Repair): Loại phẫu thuật này thường được sử dụng cho các phình tắc lớn hoặc nằm gần những phần quan trọng khác của động mạch.
• Phẫu thuật thay thế động mạch chủ (Aortic Replacement):
  • Động mạch chủ nhân tạo (Artificial Aortic Replacement): Thay thế phần bị phình tắc bằng một ống động mạch nhân tạo.
  • Sử dụng động mạch chủ từ người hiến tạng (Aortic Graft): Sử dụng động mạch chủ từ người hiến tạng để thay thế phần bị phình tắc.
• Phẫu thuật nối tắt động mạch nách-đùi (Axillo bifemoral bypass):
  • Dùng cho các bệnh nhân có toàn trạng nặng hoặc đang bị bội nhiễm khối phồng động mạch chủ bụng.
  • Tiến hành nối tắt động mạch nách-đùi đồng thời thắt động mạch chủ bụng ở đầu trung tâm khối phồng hoặc làm nghẽn khối phồng.

Theo dõi sau phẫu thuật:

• Theo dõi định kỳ: Bệnh nhân sau phẫu thuật thường cần được theo dõi định kỳ để đảm bảo sự phục hồi tốt và để phát hiện sớm bất kỳ vấn đề nào.
• Kiểm tra hình ảnh định kỳ: Siêu âm hoặc chụp CT được sử dụng để theo dõi kết quả của phẫu thuật và xác định bất kỳ tái phình tắc nào.

Lưu ý quan trọng:

• Phẫu thuật thường chỉ được thực hiện khi kích thước của phình tắc đạt đến mức độ nguy hiểm hoặc có nguy cơ gây ra biến chứng nghiêm trọng như vỡ.
• Quyết định liệu phẫu thuật hay theo dõi định kỳ sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, và bác sĩ sẽ đưa ra đánh giá cụ thể dành cho từng trường hợp.

Phòng ngừa biến chứng sau phẫu thuật:

• Kiểm soát yếu tố nguy cơ: Tiếp tục kiểm soát huyết áp, cholesterol và duy trì lối sống lành mạnh.
• Theo dõi định kỳ: Định kỳ kiểm tra hình ảnh và theo dõi sức khỏe để phát hiện sớm bất kỳ vấn đề nào.

Việc điều trị phình tắc động mạch chủ cần được thảo luận và quyết định bởi bác sĩ chuyên khoa tim mạch hoặc bác sĩ phẫu thuật tim mạch dựa trên tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân.

Kết luận

Phình tách động mạch chủ là một tình trạng bệnh lý nghiêm trọng cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời để tránh các biến chứng nguy hiểm. Các triệu chứng của phình tách có thể đa dạng và tiến triển nhanh chóng, do đó việc nhận diện sớm và hiểu rõ nguyên nhân là cực kỳ quan trọng. Điều trị hiệu quả không chỉ bao gồm các phương pháp can thiệp y tế để khắc phục tình trạng phình tách mà còn yêu cầu quản lý các yếu tố nguy cơ như cao huyết áp và các bệnh lý liên quan. Việc duy trì một lối sống lành mạnh và tuân thủ các chỉ dẫn y tế sẽ góp phần quan trọng trong việc cải thiện kết quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ tái phát. Với sự can thiệp sớm và quản lý đúng cách, nhiều bệnh nhân có thể phục hồi và duy trì sức khỏe tim mạch ổn định.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.