Chẩn đoán và phòng bệnh tiêu chảy cấp do virus Rota ở người lớn

Tiêu chảy cấp do virus Rota là một bệnh lý phổ biến không chỉ ở trẻ em mà còn ở người lớn. Hiểu rõ nguyên nhân, cách lây truyền, phương pháp chẩn đoán và phòng tránh bệnh là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng.

Nguyên nhân mắc bệnh

Rotavirus là một loại virus RNA sợi đôi trong họ Reoviridae. Capsid bên ngoài chứa hai protein xác định các kiểu huyết thanh của rotavirus: protein G (VP7) và protein P (VP4). Năm kết hợp GP chiếm khoảng 90 phần trăm số rotavirus ở người lưu hành trên toàn thế giới: G1P, G2P, G3P, G4Pvà G9P, nhưng tỷ lệ lưu hành kiểu huyết thanh thay đổi theo thời gian và tùy từng thời điểm nơi này đến nơi khác vì những lý do không được hiểu rõ.

Ít nhất ba yếu tố được cho là đóng một vai trò trong cơ chế bệnh sinh của tiêu chảy do rotavirus gây ra: mất enzym viền bàn chải, tác động trực tiếp của rotavirus enterotoxin NSP4, và kích hoạt hệ thần kinh ruột.

Nhiễm rotavirus cấp tính có liên quan đến việc giảm mức độ các enzym đường viền bàn chải ruột như maltase, sucrase và lactase, dẫn đến kém hấp thu D-xylose và lactose trong trường hợp nhiễm trùng cấp tính. Tiêu chảy thẩm thấu có thể xảy ra do sự phá hủy tế bào biểu mô lông nhung với kết quả là thiếu hụt enzym viền bàn chải và kém hấp thu đường phức tạp. 

Tiêu chảy cấp do Rotavirus là bệnh cấp tính do virus gây nên,hay còn gọi là nhiễm trùng ruột do Rotavirus, là nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy nặng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Virus Rota là một chủng virus dạng vòng, có 7 nhóm A, B, C, D, E, F và G, trong đó chỉ có nhóm A, B, C là nguyên nhân gây tiêu chảy cấp do virus Rota ở cho người. Nhóm A hay gặp nhất, gây ra hầu hết các vụ dịch tiêu chảy nặng ở trẻ em, nhóm B và C thường gây các vụ dịch lẻ tẻ, hay gặp ở trẻ lớn và người trưởng thành.Bệnh cũng ít gây những triệu chứng bệnh nặng giống như ở trẻ em do hệ tiêu hóa có sức đề kháng và thích nghi tốt hơn.

Ở miền Bắc, bệnh thường xảy ra vào mùa thu đông kéo dài tới mùa xuân (khi thời tiết mưa, lạnh, ẩm ướt). Ở miền Nam, bệnh xảy ra quanh năm, nhiều nhất là vào tháng 3 và tháng 9

Bệnh tiêu chảy cấp do virus Rota có lây truyền không

Virus Rota có thể sống trên các bề mặt tiếp xúc như đồ chơi, mặt bàn ghế, tay vịn, trong nước hoặc trên da. Tiêu chảy cấp do Rotavirus lây lan rất nhanh,đường lây truyền bệnh tiêu chảy cấp do virus Rota chủ yếu qua đường phân – miệng và tay – miệng.

Ngoài ra còn một số yếu các yếu tố làm tăng nguy mắc Rotavirus:

• Tiếp xúc với nguồn bệnh bao gồm tiếp xúc trực tiếp, tiếp xúc gián tiếp qua các vật dụng, đồ ăn… có nhiễm virus Rota.
• Nguồn nước bị nhiễm virus Rota.
• Xử lý không đúng phân và chất thải có chứa virus Rota.
• Không rửa tay sau khi đi vệ sinh.
• Xử lý phân và chất thải đã nhiễm bệnh không đúng cách cũng gây nguy cơ mắc bệnh.
• Không rửa tay sau khi đi vệ sinh, trước khi chế biến, trước khi cho trẻ ăn.

Các phương pháp chẩn đoán và phòng tránh bệnh

Các phương pháp chẩn đoán bệnh:

Chẩn đoán phân biệt với một số bệnh tương tự: như tả, thương hàn, E.Coli và một số bệnh tiêu chảy khác : phân lỏng, nhớt nhưng không có máu, đây là đặc điểm quan trọng để phân biệt với ỉa chảy do vi khuẩn.

Xét nghiệm: Có 3 nhóm chính:

Phương pháp chẩn đoán nhanh phát hiện vi rút hoặc kháng nguyên

• Loại mẫu bệnh phẩm: lấy bệnh phẩm phân trong tuần lễ đầu của bệnh hoặc hút dịch tá tràng hoặc lấy huyết thanh bệnh nhân.
• Phương pháp xét nghiệm: Dùng kỹ thuật kính hiển vi điện tử, miễn dịch huỳnh quang trực tiếp, miễn dịch phóng xạ, ngưng kết hồng cầu thụ động, ngưng kết hạt latex, điện di, ELISA.

Phương pháp chẩn đoán phát hiện ARN của vi rút 

• Loại mẫu bệnh phẩm: lấy bệnh phẩm phân trong tuần lễ đầu của bệnh hoặc hút dịch tá tràng hoặc lấy huyết thanh bệnh nhân.
• Phương pháp xét nghiệm: Dùng kỹ thuật PCR

Phương pháp chẩn đoán huyết thanh học

• Loại mẫu bệnh phẩm: Lấy máu tĩnh mạch bệnh nhân và chắt lấy huyết thanh.
• Phương pháp xét nghiệm: Chỉ sử dụng chủ yếu cho nghiên cứu vì tỷ lệ nhiễm vi rút ở quần thể dân cư khá cao nên chẩn đoán huyết thanh xác định kháng thể kháng vi rút Rota ít có ý nghĩa chẩn đoán. Dùng các kỹ thuật khuếch tán miễn dịch trên thạch, trung hòa trên tế bào thận khỉ bào thai, ức chế ngưng kết hồng cầu thụ động, miễn dịch phóng xạ, phát hiện IgM xuất hiện sớm đặc hiệu, miễn dịch phóng xạ hoặc phản ứng kết hợp bổ thể để tìm kháng thể trong máu bệnh nhân.

Bệnh tiêu chảy do vi rút Rota là bệnh cấp tính, nếu không chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể tử vong do mất nước và điện giải. Vì vậy, chỉ có phương pháp chẩn đoán nhanh phát hiện vi rút từ bệnh phẩm là có giá trị nhất đối với bệnh nhân.

Biện pháp dự phòng tránh bệnh:

Tuyên truyền, giáo dục sức khỏe (vệ sinh chung và vệ sinh cá nhân): Vệ sinh nguồn nước, ăn uống theo các quy định của vệ sinh an toàn thực phẩm  như không ăn các loại thịt sống hoặc chưa nấu chín, rửa sạch rau quả trước khi ăn sống, giáo dục thói quen vệ sinh ăn uống, rửa tay trước khi ăn. Vệ sinh dụng cụ dùng cho trẻ em ăn (đặc biệt trẻ dưới 6 tháng tuổi), người mẹ phải giữ gìn vệ sinh tốt trong thời kỳ cho con bú.

Vệ sinh phòng dịch: Sát khuẩn, tẩy uế những chất thải và đồ dùng có liên quan đến bệnh nhân. Quản lý phân, xử lý phân thật tốt (dùng hố xí tự hoại, hố xí hai ngăn), không dùng phân tươi bón cây cối, hoa quả.

Phòng bệnh chủ động: Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, nên uống dự phòng vắc xin Rota cho trẻ từ 2 tháng tuổi. Tháng 1/2006, Tổ chức Y tế Thế giới đã phê chuẩn cho sử dụng 2 loại vắc xin Rota (RotaTeq của hãng Merck và Rotarix của hãng Glaxo Smith Kline)

• RotaTeq là vacxin sống giảm độc lực sử dụng 3 liều. Nó là vắc xin phối hợp giữa chủng Rota của người và bò chứa 5 kháng nguyên G1, G2, G3, G4 và P1.
• Rotarix là vacxin sống giảm độc lực sử dụng 2 liều, có nguồn gốc từ 1 chủng vi rút Rota người G1P8.

Tiêu chảy cấp do virus Rota là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng có thể phòng tránh và kiểm soát được thông qua việc tuân thủ các biện pháp vệ sinh và tiêm phòng. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, cách lây truyền, chẩn đoán và phòng tránh bệnh giúp chúng ta bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng. Hãy luôn chú trọng đến việc rửa tay, vệ sinh thực phẩm và tiêm phòng để ngăn ngừa virus Rota lây lan. Sức khỏe của bạn và người thân yêu luôn là ưu tiên hàng đầu.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.