Uốn ván ở trẻ em: Triệu chứng và điều trị

Uốn ván, còn gọi là bệnh cứng hàm, là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng do vi khuẩn Clostridium tetani gây ra. Vi khuẩn này thường xâm nhập vào cơ thể qua các vết thương hở, đặc biệt là những vết thương bị bẩn hoặc không được chăm sóc đúng cách. Trẻ em là đối tượng dễ bị ảnh hưởng do hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn toàn và thường xuyên bị thương trong quá trình vui chơi. Hiểu rõ về uốn ván ở trẻ em, bao gồm triệu chứng và phương pháp điều trị, là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe của con em mình.

Tại sao trẻ em dễ bị uốn ván?

Trẻ em đặc biệt dễ bị uốn ván do các lý do sau:

• Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện: Trẻ nhỏ có hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn toàn, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Thường xuyên bị thương: Trẻ em hay bị trầy xước, cắt, hoặc bị thương trong khi chơi, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập. Những vết thương nhỏ như đinh đâm, dao cắt hay thậm chí là vết xước khi chơi ngoài trời đều có thể trở thành nguồn lây nhiễm.
• Tiêm phòng chưa đầy đủ: Một số trẻ chưa được tiêm phòng đầy đủ, làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Lịch tiêm phòng không đầy đủ hoặc bỏ sót các mũi tiêm có thể khiến trẻ không được bảo vệ tối ưu.

Triệu chứng uốn ván ở trẻ em

Thời kỳ ủ bệnh

Thời kỳ ủ bệnh của bệnh uốn ván bắt đầu từ lúc có vết thương đến khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên, thường là biểu hiện cứng hàm. Thời kỳ ủ bệnh có thể kéo dài từ 2 ngày đến 2 tháng, với phần lớn các trường hợp xảy ra trong vòng 8 ngày. Nếu thời kỳ ủ bệnh càng ngắn (< 7 ngày), thì bệnh càng nặng.

Thời kỳ khởi phát

Thời kỳ khởi phát tính từ lúc cứng hàm đến khi có cơn co giật đầu tiên hoặc cơn co thắt hầu họng – thanh quản đầu tiên, thường kéo dài từ 1-7 ngày. Thời gian khởi phát càng ngắn (< 48 giờ), bệnh càng nặng. Triệu chứng khởi đầu là cứng hàm: mỏi hàm, nói khó, nuốt vướng, khó nhai, và khó há miệng tăng dần. Khi dùng đè lưỡi ấn hàm xuống, hàm càng cắn chặt hơn (dấu hiệu trismus).

Ngoài ra, người bệnh còn bị co cứng các cơ khác:

• Co cứng cơ mặt làm cho người bệnh có “vẻ mặt uốn ván” hay “vẻ mặt cười nhăn” (nếp nhăn trán hằn rõ, hai chân mày cau lại, rãnh mũi má hằn sâu).
• Co cứng cơ gáy làm cho cổ bị cứng và ngửa dần, hai cơ ức đòn chũm nổi rõ.
• Co cứng cơ lưng làm cho tư thế người bệnh uốn cong hay ưỡn thẳng lưng.
• Co cứng cơ bụng làm cho hai cơ thẳng trước gồ lên và bụng cứng.
• Co cứng cơ ngực và cơ liên sườn làm hạn chế di động lồng ngực.
• Co cứng cơ chi trên tạo nên tư thế gập tay.
• Co cứng chi dưới tạo tư thế duỗi. Khi kích thích, các cơn co cứng tăng lên gây đau đớn. Các triệu chứng khác bao gồm: bồn chồn, sốt cao, vã mồ hôi, và nhịp tim nhanh.

Thời kỳ toàn phát

Thời kỳ toàn phát kéo dài từ khi có cơn co giật toàn thân hay cơn co thắt hầu họng/thanh quản đầu tiên đến khi bắt đầu thời kỳ lui bệnh, thường từ 1 đến 3 tuần. Biểu hiện bao gồm:

• Co cứng cơ toàn thân liên tục, tăng lên khi kích thích, gây đau đớn và làm cho người bệnh ưỡn cong.
• Co thắt thanh quản gây khó thở, tím tái, ngạt thở dẫn đến ngừng tim.
• Co thắt hầu họng gây khó nuốt, nuốt vướng, ứ đọng đờm rãi, dễ bị sặc.
• Co thắt các cơ vòng gây bí tiểu và bí đại tiện.
• Cơn co giật toàn thân trên nền co cứng cơ xuất hiện tự nhiên, tăng lên khi kích thích. Trong cơn giật, người bệnh vẫn tỉnh và biểu hiện đặc trưng bằng nắm chặt tay, uốn cong lưng và tay ở tư thế dạng hoặc gấp, chân duỗi. Cơn giật kéo dài vài giây đến vài phút hoặc hơn, dễ gây co thắt thanh quản, co cứng cơ hô hấp dẫn đến giảm thông khí, thiếu oxy, tím tái, ngừng thở, và có thể tử vong.
• Rối loạn thần kinh thực vật với các biểu hiện: da xanh tái, vã mồ hôi, tăng tiết đờm dãi, sốt cao 39 – 40 độ C hoặc hơn, huyết áp dao động không ổn định, loạn nhịp tim có thể ngừng tim.

Thời kỳ lui bệnh

Thời kỳ lui bệnh bắt đầu khi các cơn co giật toàn thân hay co thắt hầu họng/thanh quản thưa dần, tình trạng co cứng toàn thân kéo dài nhưng mức độ giảm dần; miệng từ từ há rộng; phản xạ nuốt dần trở lại. Thời kỳ này kéo dài vài tuần đến hàng tháng, tùy theo mức độ nặng của bệnh.

Uốn ván ở trẻ sơ sinh

Uốn ván ở trẻ sơ sinh thường khởi phát trong 2 tuần đầu sau khi sinh với các dấu hiệu: trẻ bỏ bú, cứng cơ và các cơn co cứng; thường là uốn ván toàn thân và dễ dẫn đến tử vong nếu không điều trị.

Chẩn đoán uốn ván

Chẩn đoán uốn ván thường dựa trên các biểu hiện lâm sàng, bao gồm:

• Khít hàm: tăng dần và tăng lên khi kích thích, là dấu hiệu sớm nhất và gặp ở hầu hết các người bệnh.
• Co cứng cơ toàn thân, liên tục, đau: co cứng các cơ theo trình tự mặt, gáy, cổ, lưng, bụng, chi và ngực, đặc biệt là cơ bụng, co cứng tăng khi kích thích. Người bệnh có vẻ mặt uốn ván đặc trưng.
• Cơn co giật toàn thân: xuất hiện trên nền co cứng cơ, tăng lên khi kích thích. Trong cơn giật, người bệnh vẫn tỉnh.
• Có thể có cơn thắt hầu họng – thanh quản.
• Thường có vết thương trước khi xuất hiện triệu chứng uốn ván.

Phương pháp điều trị an toàn cho trẻ

Điều trị uốn ván ở trẻ em cần được thực hiện sớm và hiệu quả để giảm nguy cơ biến chứng và tử vong. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Dùng kháng sinh: Penicillin hoặc metronidazole thường được sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn Clostridium tetani. Kháng sinh giúp ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn và hạn chế sự lan rộng của nhiễm trùng.
• Sử dụng thuốc giãn cơ: Diazepam hoặc lorazepam có thể được sử dụng để kiểm soát co giật và co cứng cơ. Những loại thuốc này giúp giảm đau và giảm co thắt cơ, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình hồi phục.
• Chăm sóc vết thương: Làm sạch và loại bỏ mô bị nhiễm trùng, kết hợp với sử dụng kháng sinh tại chỗ. Vết thương cần được làm sạch kỹ lưỡng và băng bó đúng cách để ngăn ngừa vi khuẩn xâm nhập thêm.
• Tiêm globulin miễn dịch: Tetanus Immune Globulin (TIG) được tiêm để trung hòa độc tố tetanus. TIG giúp tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể chống lại độc tố do vi khuẩn Clostridium tetani tiết ra.
• Hỗ trợ hô hấp: Trong trường hợp nghiêm trọng, trẻ có thể cần thở máy để hỗ trợ hô hấp. Việc hỗ trợ hô hấp giúp đảm bảo cung cấp đủ oxy cho cơ thể khi các cơ hô hấp bị ảnh hưởng nặng nề.

Kết luận

Uốn ván là một bệnh nhiễm trùng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được nhờ việc tiêm phòng đầy đủ. Hiểu rõ về triệu chứng và phương pháp điều trị uốn ván sẽ giúp phụ huynh chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho con em mình tốt hơn. Khi trẻ bị thương, cần làm sạch vết thương kỹ lưỡng và theo dõi sức khỏe của trẻ để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào, hãy liên hệ ngay với bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.