Nguyên nhân và cách phòng ngừa bệnh võng mạc do tiểu đường

Bệnh võng mạc do tiểu đường (diabetic retinopathy) là một biến chứng của bệnh tiểu đường ảnh hưởng đến mắt. Cùng theo dõi bài viết dưới đây để tìm hiểu nguyên nhân căn bệnh này. 

Bệnh võng mạc do tiểu đường là gì?

Bệnh võng mạc do tiểu đường (diabetic retinopathy) là một biến chứng của bệnh tiểu đường ảnh hưởng đến mắt, cụ thể là võng mạc. Võng mạc là lớp mô nhạy cảm với ánh sáng nằm ở phía sau mắt, chịu trách nhiệm chuyển đổi ánh sáng thành tín hiệu thần kinh gửi đến não để tạo ra hình ảnh. Bệnh võng mạc do tiểu đường phát triển khi lượng đường trong máu cao kéo dài gây tổn thương các mạch máu nhỏ trong võng mạc, dẫn đến các vấn đề về thị lực.

Các giai đoạn của bệnh võng mạc do tiểu đường

Giai đoạn không tăng sinh (Non-proliferative Diabetic Retinopathy – NPDR):

• Mild NPDR: Các mao mạch nhỏ trong võng mạc bị phình ra (microaneurysms), có thể gây ra hiện tượng chảy máu nhỏ.
• Moderate NPDR: Các mạch máu bị tắc nghẽn, ngăn chặn máu lưu thông đến võng mạc, gây ra hiện tượng xuất huyết hoặc phù võng mạc.
• Severe NPDR: Số lượng các mạch máu bị tắc nghẽn tăng lên, gây ra sự thiếu hụt oxy và dinh dưỡng đến võng mạc.

Giai đoạn tăng sinh (Proliferative Diabetic Retinopathy – PDR):

• Các mạch máu mới, yếu ớt và dễ vỡ bắt đầu hình thành trong võng mạc và có thể lan ra vào thủy tinh thể, gây ra chảy máu nặng hơn.
• Chảy máu trong thủy tinh thể có thể làm mờ hoặc chặn hoàn toàn tầm nhìn.
• Mô sẹo có thể hình thành, kéo võng mạc ra khỏi vị trí bình thường của nó, dẫn đến bong võng mạc, một tình trạng nghiêm trọng có thể gây mù lòa.

Triệu chứng bệnh võng mạc do tiểu đường

Ban đầu, bệnh võng mạc do tiểu đường có thể không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, các triệu chứng có thể bao gồm:

• Nhìn mờ hoặc biến dạng.
• Nhìn thấy các đốm đen hoặc “ruồi bay” (floaters).
• Khó nhìn trong ánh sáng mờ.
• Mất thị lực dần dần hoặc đột ngột.

Nguyên nhân gây bệnh võng mạc do tiểu đường

Các nguyên nhân chính gây ra bệnh này bao gồm:

Tăng đường huyết kéo dài

Mức đường huyết cao trong thời gian dài là nguyên nhân chính gây ra bệnh võng mạc do tiểu đường. Đường huyết cao làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong võng mạc, gây ra các vấn đề về lưu thông máu và oxy.

Tổn thương mạch máu

Đường huyết cao làm hỏng lớp nội mô của các mạch máu nhỏ, làm cho chúng trở nên dễ vỡ và bị rò rỉ. Điều này có thể gây ra các xuất huyết trong võng mạc, phù võng mạc (sưng do dịch tích tụ) và thiếu máu cục bộ (do tắc nghẽn mạch máu).

Thiếu oxy và hình thành mạch máu mới bất thường

Khi các mạch máu bị tổn thương và tắc nghẽn, võng mạc không nhận đủ oxy và dinh dưỡng. Để bù đắp, cơ thể tạo ra các mạch máu mới (neovascularization). Tuy nhiên, các mạch máu này thường yếu và dễ vỡ, dẫn đến chảy máu và hình thành mô sẹo, làm tăng nguy cơ bong võng mạc và mất thị lực nghiêm trọng.

Yếu tố viêm nhiễm

Tăng đường huyết cũng có thể gây ra phản ứng viêm trong cơ thể, bao gồm cả võng mạc. Viêm nhiễm làm tăng thêm tổn thương cho các mạch máu và mô võng mạc.

Tăng áp lực nội nhãn

Tiểu đường có thể dẫn đến tăng áp lực nội nhãn, gây áp lực thêm lên các mạch máu trong võng mạc và góp phần vào tổn thương võng mạc.

Ngoài những nguyên nhân chính, một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng phát triển bệnh võng mạc do tiểu đường bao gồm:

• Thời gian mắc bệnh tiểu đường: Người mắc bệnh tiểu đường càng lâu, nguy cơ phát triển bệnh võng mạc càng cao.
• Kiểm soát đường huyết kém: Mức đường huyết không được kiểm soát tốt làm tăng nguy cơ tổn thương võng mạc.
• Tăng huyết áp: Huyết áp cao góp phần vào tổn thương các mạch máu trong võng mạc, có nguy cơ mắc phải bệnh võng mạc tăng huyết áp và các bệnh lý võng mạc khác. 
• Tăng cholesterol: Mức cholesterol cao làm tăng nguy cơ hình thành các mảng xơ vữa trong mạch máu, gây tắc nghẽn.
• Hút thuốc lá: Hút thuốc làm tăng nguy cơ các biến chứng tiểu đường, bao gồm cả bệnh võng mạc.
• Béo phì và lối sống tĩnh tại: Béo phì và thiếu hoạt động thể chất làm tăng nguy cơ phát triển và tiến triển bệnh tiểu đường, từ đó tăng nguy cơ bệnh võng mạc.

Phương pháp phòng ngừa bệnh võng mạc do tiểu đường

Phòng ngừa bệnh võng mạc do tiểu đường là một quá trình liên tục và yêu cầu sự kiên nhẫn và kỷ luật. Các biện pháp phòng ngừa chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát bệnh tiểu đường và duy trì lối sống lành mạnh. Dưới đây là các phương pháp cụ thể:

Kiểm soát đường huyết

• Kiểm tra đường huyết thường xuyên: Đo và ghi chép mức đường huyết hàng ngày theo chỉ định của bác sĩ.
• Dùng thuốc đúng liều và đúng giờ: Sử dụng insulin hoặc các loại thuốc hạ đường huyết theo chỉ định.
• Theo dõi HbA1c: Kiểm tra mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng qua để đảm bảo kiểm soát tốt.

Kiểm soát huyết áp và cholesterol

• Đo huyết áp thường xuyên: Giữ huyết áp trong khoảng an toàn, thường dưới 140/90 mmHg, hoặc theo khuyến nghị của bác sĩ.
• Kiểm soát mức cholesterol: Sử dụng thuốc giảm cholesterol nếu cần và duy trì mức cholesterol LDL dưới 100 mg/dL hoặc theo khuyến nghị của bác sĩ.

Chế độ ăn uống lành mạnh

• Ăn uống cân đối: Tiêu thụ nhiều rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc.
• Hạn chế đường và các chất béo không lành mạnh: Tránh các loại đồ ăn chứa nhiều đường và chất béo bão hòa.
• Ăn uống theo lịch trình: Duy trì thói quen ăn uống đều đặn để giữ mức đường huyết ổn định.

Tập thể dục thường xuyên

• Hoạt động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày: Tập thể dục như đi bộ, chạy bộ, bơi lội hoặc đạp xe.
• Tập thể dục đều đặn: Duy trì ít nhất 150 phút hoạt động thể chất mức độ trung bình mỗi tuần.

Không hút thuốc

• Bỏ thuốc lá: Hút thuốc làm tăng nguy cơ biến chứng tiểu đường và bệnh võng mạc.
• Tránh xa khói thuốc: Hạn chế tiếp xúc với môi trường có khói thuốc.

Kiểm tra mắt định kỳ

• Khám mắt hàng năm: Định kỳ kiểm tra mắt bởi bác sĩ chuyên khoa mắt ít nhất mỗi năm một lần.
• Chụp ảnh võng mạc: Thực hiện các xét nghiệm hình ảnh võng mạc định kỳ để phát hiện sớm bất kỳ thay đổi nào.

Giảm căng thẳng

• Thực hành kỹ thuật giảm stress: Sử dụng các phương pháp như thiền, yoga, hoặc kỹ thuật thở sâu.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm.

Tìm hiểu và giáo dục 

• Học về bệnh tiểu đường và biến chứng: Tìm hiểu về các triệu chứng, biến chứng và cách quản lý bệnh tiểu đường.
• Tham gia các khóa học hoặc nhóm hỗ trợ: Tham gia các lớp học về kiểm soát tiểu đường hoặc nhóm hỗ trợ cộng đồng.

Bằng cách duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát tốt đường huyết, huyết áp, cholesterol, và thực hiện các biện pháp phòng ngừa cụ thể, người bệnh có thể giảm nguy cơ phát triển bệnh võng mạc và bảo vệ thị lực của mình.

Bệnh võng mạc do tiểu đường là một biến chứng nghiêm trọng của bệnh tiểu đường có thể dẫn đến mất thị lực nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Kiểm soát tốt đường huyết và thực hiện kiểm tra mắt định kỳ là những biện pháp quan trọng để phòng ngừa và quản lý bệnh này.