Tổng quan chung
Triệu chứng
Nguyên nhân
Đối tượng nguy cơ
Chuẩn đoán
Phòng ngừa bệnh
Cách điều trị
Sán lá phổi là gì? Những điều cần biết về sán lá phổi
Bệnh sán lá phổi là một bệnh nhiễm ký sinh trùng do các loại sán lá thuộc chi Paragonimus gây ra. Đây là một căn bệnh khá phổ biến ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc biệt là ở châu Á. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về bệnh sán lá phổi, từ triệu chứng, nguyên nhân, đối tượng nguy cơ đến cách chẩn đoán, phòng ngừa và điều trị.
Tổng quan chung
Sán lá phổi là loài ký sinh trùng có thể gây bệnh ở bất cứ bộ phận nào trong cơ thể như: phổi, não, tủy sống, cơ ngực, tổ chức dưới da, lách, mạc nối lớn, ổ bụng, màng ngoài tim, cơ tim, trung thất, tử cung, ống dẫn trứng, buồng trứng, tinh hoàn, niệu quản,… nơi ký sinh chủ yếu là tại phổi.
Bệnh sán lá phổi, hay còn gọi là bệnh Paragonimiasis, là một loại bệnh do ký sinh trùng Paragonimus gây ra. Những loại sán này thường xâm nhập vào cơ thể người thông qua việc ăn các loại thực phẩm không được nấu chín kỹ, như cua hoặc tôm nhiễm ký sinh trùng. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, sán lá phổi di chuyển đến phổi, nơi chúng trưởng thành và gây ra các triệu chứng hô hấp nghiêm trọng. Sán có thể di chuyển lên hệ thần kinh trung ương, gây viêm màng não.
Sán lá phổi có tới 40 loài khác nhau nhưng chỉ hơn 10 loài gây bệnh ở người. Ở các nước, loài gây bệnh chủ yếu là Paragonimus westermani, ở Việt Nam là loài Paragonimus heterotremus.
- Sán trưởng thành: sán lá phổi dài 7-13 mm, ngang 4-6 mm, kích cỡ tương đương hạt đậu phộng, hạt cà phê.
- Trứng sán lá phổi: dài 80 – 120 µm – rộng 4-8 µm, với màu nâu sẫm, hình bầu dục, có nắp, vỏ dày, bên trong chứa phôi.
- Ấu trùng: sán lá phổi trưởng thành phải trải qua nhiều giai đoạn ấu trùng khác nhau, từ ấu trùng lông đến ấu trùng có đuôi và ấu trùng nang trước khi trở thành sán trưởng thành.
- Sinh sản: sán lá phổi là loài lưỡng tính, thuộc loài lưỡng tính, vừa có bộ phận sinh dục đực lẫn bộ phận sinh dục cái.
Sán lá phổi sẽ xâm nhập vào cơ thể thông qua đường ăn uống sau đó sẽ ký sinh tại các nhóm phế quản trong phổi hoặc ký sinh tại nhu mô phổi. Ở giai đoạn đầu mắc bệnh hầu như người bệnh không xuất hiện bất kỳ triệu chứng bất thường nào cho tới khi bệnh đã chuyển biến khá nặng mới phát hiện ra. Một vài trường hợp sán lá phổi đã phát triển quá mạnh và kết hợp với bệnh lao có thể gây tử vong.
Triệu chứng bệnh sán lá phổi
Ở giai đoạn mới mắc bệnh, các triệu chứng của bệnh sán lá phổi có thể không rõ ràng, khiến cho việc chẩn đoán trở nên khó khăn. Khoảng 4 tuần sau đó, người bệnh bắt đầu có triệu chứng, tùy thuộc vào vị trí sán ký sinh mà biểu hiện sẽ khác nhau, gồm: sốt, buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy, ngứa, phát ban.
Ở giai đoạn sán di chuyển từ bụng vào ngực, người bệnh có các triệu chứng: ho, đau ngực, khó thở. Nếu người bệnh không được điều trị kịp, sán lá phổi sẽ gây ra bệnh mạn tính, kéo dài trong nhiều năm. Lúc đó, người bệnh ho ra máu, ho có đờm lẫn máu.
Ngoài ra, người bị nhiễm sán lá phổi còn có thể rơi vào tiêu chảy ra máu, da bụng và da chân xuất hiện vết sưng hoặc khối u. Đến 25% người bệnh mắc sán lá phổi nhập viện có di chứng lên não, với các biểu hiện như: sốt, co giật, nhìn đôi, nôn mửa, đau đầu.
Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, tràn dịch màng phổi, và thậm chí là tổn thương não nếu sán di chuyển đến hệ thần kinh trung ương.
Nguyên nhân bệnh sán lá phổi
Hầu hết các loại tôm và cua sống trong môi trường nước ngọt đều có nguy cơ có sán lá phổi ký sinh. Chính vì vậy, Người bệnh bị sán lá phổi xâm nhập vào cơ thể chủ yếu đến từ việc ăn uống, cụ thể là ăn các loại tôm cua chưa được nấu chín hẳn hoặc thậm chí ăn sống.
Người hoặc động vật ăn phải tôm, cua có ấu trùng nang chưa được nấu chín như cua nướng, mắm cua, uống nước cua sống thì sau khi ăn ấu trùng sán vào dạ dày và ruột, xuyên qua thành ống tiêu hóa vào ổ bụng, rồi từng đôi một xuyên qua cơ hoành và màng phổi vào phế quản để làm tổ ở đó. Thời gian từ khi ăn phải ấu trùng đến khi có sán trưởng thành khoảng 5-6 tuần.
Đối tượng nguy cơ mắc bệnh sán lá phổi
Loại bệnh lý này thường chỉ xuất hiện khi người bệnh ăn phải các loại động vật có chứa sán, cụ thể là ăn sống tôm cua nước ngọt. Một vài trường hợp bệnh sán lá phổi có thể mắc phải do người bệnh vô tình uống phải nước bẩn có chứa sán. Chính vì vậy, những người được coi là đối tượng dễ mắc bệnh sán lá phổi thường thuộc những nhóm sau:
- Những người sống ở các vùng sông nước dễ bị ngập lụt.
- Những người có thói quen ăn đồ tươi sống như gỏi tôm cua, ăn đồ tươi sống kiểu Nhật.
- Người sống trong vùng dịch bệnh lưu hành
- Trẻ em và người già do hệ miễn dịch kém
- Các bệnh nhân có sức đề kháng kém sẽ dễ mắc bệnh hơn, nguy cơ bệnh phát triển cũng nhanh và mạnh hơn.
Chẩn đoán sán lá phổi
Việc chẩn đoán bệnh sán lá phổi thường dựa trên các triệu chứng lâm sàng, tiền sử ăn uống và các xét nghiệm cận lâm sàng. Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:
- Chẩn đoán dựa vào triệu chứng bệnh như ho ra máu và/hoặc tràn dịch màng phổi nhưng ít sốt hoặc không sốt khi về chiều như bệnh ho lao. Bệnh tiến triển mạn tính, có khi rơi vào đợt cấp tính.
- Xét nghiệm đờm, phân: Tìm kiếm trứng sán trong đờm, hay dịch màng phổi khi bệnh nhân ho hoặc trong phân là tiêu chuẩn vàng để phát hiện bệnh. Tuy nhiên, tỷ lệ tìm thấy trứng sán sẽ thấp hơn 40% và cần lấy mẫu bệnh phẩm trong vòng 24 giờ khi bệnh nhân ho, thải phân ra ngoài.
- Xét nghiệm máu: Đo lượng kháng thể chống sán.
- Xét nghiệm bằng phương pháp Elisa: xét nghiệm dịch màng phổi, dịch màng bụng, dịch não tuỷ… để tìm nguy cơ nhiễm sán lá phổi.
- Chụp X-quang hoặc CT scan: Phát hiện tổn thương ở phổi.
- Sinh thiết: Lấy mẫu mô phổi để kiểm tra sự hiện diện của sán.
Phòng ngừa bệnh sán lá phổi
Phòng ngừa bệnh sán lá phổi là điều rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ nhiễm bệnh. Một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả bao gồm:
- Cần phát hiện sớm các trường hợp người bệnh sán lá phổi, điều trị dứt điểm nhằm hạn chế nguy cơ lây truyền bệnh.
- Chú ý tới chế độ ăn uống khoa học và lành mạnh. Không nên ăn các loại đồ ăn sống như tôm, cua nước ngọt. Nấu chín kỹ các loại thực phẩm, đặc biệt là hải sản như cua và tôm.
- Vệ sinh tay và các dụng cụ chế biến thức ăn một cách sạch sẽ, đặc biệt là sau khi tiếp xúc với các loại tôm, cua, cá sống.
- Tránh tiếp xúc với các nguồn nước có khả năng nhiễm ký sinh trùng
- Luôn vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, đặc biệt chú ý đến vấn đề vệ sinh nguồn nước.
- Tuyên truyền giáo dục về bệnh sán lá phổi và cách phòng ngừa cho cộng đồng.
Điều trị sán lá phổi như thế nào?
Bệnh nhân mắc bệnh sán lá phổi cần được chẩn đoán bệnh một cách chính xác thì mới có thể lựa chọn phương pháp chữa trị hiệu quả. Điều trị bệnh sán lá phổi thường sử dụng các loại thuốc chống ký sinh trùng, trong đó phổ biến nhất là Praziquantel và Triclabendazole. Liều lượng và thời gian điều trị tùy thuộc vào mức độ nhiễm bệnh và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Ngoài ra, việc điều trị triệu chứng cũng rất quan trọng để giảm bớt khó chịu cho người bệnh.
- Praziquantel: Đây là loại thuốc điều trị sán lá phổi phổ biến nhất hiện nay bởi tính hiệu quả cao cũng như ít tác dụng phụ nhất. Liều dùng thông thường sẽ là 25mg/kg mỗi lần uống, ngày uống 3 lần và thực hiện ít nhất 3 ngày. Loại thuốc này chống chỉ định với phụ nữ đang có thai hoặc đang cho con bú, người mắc bệnh sán mắt, gạo, sán tủy sống và những người mẫn cảm với các thành phần của thuốc. Trong trường hợp phụ nữ đang cho con bú cần phải điều trị bằng thuốc này thì phải tạm ngừng cho con bú trong khoảng ít nhất 72 giờ sau khi uống thuốc. Tác dụng phụ của thuốc: đau đầu, sốt, chóng mặt, khó chịu, buồn ngủ, chán ăn, buồn nôn, tiêu chảy kèm máu,…
- Thuốc Triclabendazole: Loại thuốc này được chỉ định sử dụng với liều 10mg/kg mỗi lần uống, sử dụng 1 – 2 lần/ ngày.
- Thuốc Bithionol: Liều dùng 30mg/kg/ngày và cần thực hiện uống đều đặn trong vòng 20-30 ngày liên tục.
- Thuốc Niclosamid: Sử dụng 1 liều duy nhất với liều lượng 2mg/kg. Loại thuốc này mặc dù có tác dụng khá cao nhưng lại được ít sử dụng bởi tác dụng phụ mà thuốc gây ra khá nguy hiểm, có thể dẫn tới tai biến nặng.
Sán lá phổi là bệnh do ăn các thực phẩm tươi sống như tôm, cua nước ngọt, không qua nấu chín. Cần phát hiện kịp thời để điều trị, tránh tình trạng lây nhiễm. Trong quá trình điều trị bệnh sán lá phổi thì người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt theo chỉ định của bác sĩ về liều lượng cũng như kiêng cữ một số loại thức ăn đồ uống như: rượu bia, các đồ ăn chưa được nấu chín.
Kết luận
Bệnh sán lá phổi là một căn bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị nếu được phát hiện kịp thời. Hiểu rõ về bệnh, các triệu chứng, nguyên nhân, và cách phòng ngừa là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng. Hãy luôn nấu chín thực phẩm trước khi ăn, giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, và nếu có bất kỳ dấu hiệu nào của bệnh, hãy tìm đến các cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.
