Thần kinh ngoại biên là gì? Những điều cần biết về thần kinh ngoại biên

Triệu chứng

Mỗi dây thần kinh trong hệ thống ngoại vi có một chức năng riêng biệt, vì vậy các triệu chứng của bệnh sẽ phụ thuộc vào từng dây thần kinh ngoại vi bị ảnh hưởng. Dây thần kinh được phân loại thành:

• Các dây thần kinh cảm giác nhận cảm giác, chẳng hạn như nhiệt độ, đau, rung hoặc chạm, từ da.
• Các dây thần kinh vận động kiểm soát chuyển động của cơ.
• Các dây thần kinh hỗn hợp vừa chi phối vận động vừa chi phối cảm giác
• Các dây thần kinh tự chủ/ dây thần kinh thực vật kiểm soát các chức năng như huyết áp, mồ hôi, nhịp tim, tiêu hóa và chức năng bàng quang.

Theo đó, các triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên có thể bao gồm:

• Cảm giác đeo “găng tay” hoặc “mang vớ”.
• Cảm giác bỏng rát hoặc đau buốt
• Nhức nhối hoặc đau như điện giật khi bị kích thích vùng da
• Khó ngủ vì mỏi chân và đau chân
• Mất thăng bằng và phối hợp động tác.
• Yếu cơ
• Co cứng/ co giật cơ
• Khó khăn khi đi bộ hoặc cử động cánh tay
• Đổ mồ hôi bất thường
• Bất thường về huyết áp hoặc mạch nhanh chậm
• Da khô, xanh nhạt

Các triệu chứng như yếu chi như không thể cầm vật gì được, cảm giác bàn chân bì bì hay không nhận biết khi tiếp xúc đất hay mang dép rớt và cảm thấy đau như bị dao đâm hoặc bỏng ở bàn tay, bàn chân, có thể là các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của bệnh thần kinh ngoại biên.

Nguyên nhân

Bệnh lý thần kinh ngoại biên là sự tổn thương các dây thần kinh gây ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Các nguyên nhân thường gặp:

• Chấn thương hoặc chèn ép lên dây thần kinh: Các chấn thương cơ học như tai nạn giao thông, té ngã, chấn thương thể thao đều có thể làm tổn thương các dây thần kinh ở các mức độ khác nhau hoặc các vi chấn thương được lặp đi lặp lại nhiều lần cũng có thể gây tổn thương các dây thần kinh như hoạt động dùng nạng, tư thế ngồi lâu, gõ máy tính hay dùng điện thoại,….
• Tiểu đường là bệnh lý về nội tiết hay gặp các biến chứng về viêm đa dây thần kinh, bệnh thường biểu hiện thầm lặng khó phát hiện.
• Các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp, hội chứng Guilain- Barre, bệnh viêm đa dây thần kinh mất myelin mạn tính (CIDP),….
• Nhiễm trùng: Bao gồm cả nhiễm khuẩn hay siêu vi như Zona thần kinh,viêm gan C, Bạch hầu, HIV,…
• Nghiện rượu: Vitamin nhóm B là chất rất cần thiết cho việc duy trì hoạt động của hệ thần kinh.Ở người nghiện rượu các vitamin này sẽ bị thiếu hụt do chế độ ăn uống không được đảm bảo.
• Thuốc: Một số loại thuốc,đặc biệt là các thuốc điều trị ung thư (hóa trị) có thể gây bệnh lý thần kinh
• Tiếp xúc với chất độc hại: asen, chì, thủy ngân,…
• Di truyền: Như bệnh Charcot-Merie-Tooth
• Thiếu vitamin: Thiếu các vitamin B như B1, B6, B12, vitamin E và niacin có thể gây bệnh lý thần kinh
• Các bệnh lý khác: Như các bệnh lý về tủy xương, khối u gây chèn ép, các bệnh thận,gan, bệnh về mô liên kết, suy giảm chức năng tuyến giáp đều có thể gây bệnh lý thần kinh ngoại biên
• Còn một số trường hợp không rõ nguyên nhân còn gọi là vô căn nguyên phát

Đối tượng nguy cơ

• Đái tháo đường, đặc biệt khi mức đường trong máu cao và không kiểm soát tốt.
• Nghiện rượu
• Thiếu vitamin, đặc biệt là vitamin B
• Nhiễm trùng như bệnh Lyme, zona, Epstein-Barr virus, viêm gan C và HIV
• Bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp và lupus ban đỏ, loại bệnh này gây ra sự tấn công vào các mô cơ thể do có sự rối loạn hệ miễn dịch.
• Bệnh thận, gan hay tuyến giáp
• Tiếp xúc với chất độc hại
• Các hoạt động lặp đi lặp lại, ví dụ như công việc hằng ngày gây chèn ép các dây thần kinh ngoại biên
• Tiền sử gia đình có bệnh lý thần kinh

Chẩn đoán

Trước khi chẩn đoán bệnh thần kinh ngoại biên, bác sĩ sẽ xem xét bệnh sử và tiến hành khám lâm sàng để đánh giá về thần kinh. Sau khi đánh giá thần kinh, tùy thuộc vào các triệu chứng và kết quả đánh giá thần kinh, người bệnh có thể được làm các xét nghiệm khác giúp bác sĩ xác định loại bệnh thần kinh ngoại biên bao gồm:

• Đo điện thần kinh – cơ: Điện cơ có thể cho thấy các vấn đề về cách các tín hiệu thần kinh của cơ thể di chuyển đến các cơ. Đối với xét nghiệm này, bác sĩ sẽ đặt một cây kim nhỏ vào cơ của người bệnh. Sau đó, bác sĩ sẽ yêu cầu người bệnh vận động cơ nhẹ nhàng. Đầu dò trong kim sẽ đo lượng điện di chuyển qua cơ của người bệnh, từ đó bác sĩ có thể xác định xem có tổn thương thần kinh hay không, mức độ tổn thương và loại bệnh gây ra tổn thương.
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể đo lượng vitamin và lượng đường trong máu, đồng thời xác định xem tuyến giáp của người bệnh có hoạt động bình thường hay không. Tùy thuộc vào tình trạng và nguyên nhân của bệnh, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm kiểm tra máu khác như: Hàm lượng vitamin B12 và folate; Chức năng tuyến giáp, gan và thận; Đánh giá viêm mạch; Đường huyết; Các kháng thể đối với các thành phần thần kinh C; HIV/AIDS; Viêm gan C và B, Gene di truyền.
• Sinh thiết dây thần kinh: Đây là một thủ thuật nhỏ liên quan đến việc lấy một lượng nhỏ mô thần kinh để soi dưới kính hiển vi.
• Chọc dò tủy sống: Phương pháp này được thực hiện bằng cách bác sĩ sẽ đặt các điện cực trên da của người bệnh. Sau đó, chúng phát xung một lượng điện cực nhỏ qua các dây thần kinh để xem liệu các dây thần kinh có truyền tín hiệu đúng cách hay không.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Bác sĩ cũng có thể yêu cầu người bệnh chụp MRI để xem có vật gì đè lên dây thần kinh hay không, chẳng hạn như đĩa đệm thoát vị hoặc khối u.

Phòng ngừa bệnh

Đôi khi không thể phòng ngừa hoàn toàn được bệnh thần kinh ngoại biên, nhất là bệnh thần kinh ngoại biên do di truyền. Nhưng có thể ngăn ngừa một số nguyên nhân gây tổn thương thần kinh bằng cách:

• Hạn chế uống rượu.
• Không hút thuốc lá.
• Có chế độ ăn uống cân bằng, bổ sung đầy đủ dinh dưỡng.
• Kiểm soát tốt bệnh tiểu đường và các tình trạng sức khỏe khác như bệnh thận, gan, nội tiết, ung thư.
• Tránh công việc liên quan tới hóa chất, kim loại độc hại và phải có thiết bị bảo hộ khi tiếp xúc với các chất này. 
• Đi khám ngay khi có các triệu chứng tê, đau, ngứa ran ở tay và chân.

Điều trị như thế nào?

Mục tiêu điều trị: Điều trị bệnh thần kinh ngoại biên tập trung vào việc xử lý nguyên nhân gốc rễ gây ra bệnh và giảm các triệu chứng khó chịu như đau đớn. Các phương pháp điều trị bao gồm:

Điều trị bằng thuốc:

• Thuốc giảm đau thần kinh: Sử dụng theo đơn của bác sĩ để giảm đau và tránh tác dụng phụ.
• Thuốc chống trầm cảm: Được kê đơn để giảm đau cho người bị đau thần kinh mạn tính.
• Miếng dán giảm đau: Áp dụng trực tiếp lên da để giảm các cơn đau.

Phẫu thuật:

• Áp dụng cho các trường hợp bị chèn ép thần kinh do khối u hoặc thoát vị đĩa đệm. Quyết định phẫu thuật cần được cân nhắc kỹ lưỡng bởi các chuyên gia y tế.

Thay đổi lối sống:

• Ngưng hút thuốc và hạn chế rượu bia để cải thiện tuần hoàn máu.
• Kiểm soát đường huyết cho bệnh nhân tiểu đường, chăm sóc tốt bàn chân để tránh viêm loét.
• Tập thể dục thường xuyên để nâng cao sức khỏe.
• Ăn uống đủ chất dinh dưỡng để đảm bảo không thiếu hụt vitamin và khoáng chất cần thiết.

Thay đổi lối sống:

• Ngưng hút thuốc lá, rượu bia làm ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn máu và làm nặng hơn tình trạng bệnh
• kiểm soát tốt đường huyết để đảm bảo lượng đường máu dưới ngưỡng cho phép,đối với bệnh nhân bị bệnh tiểu đường cần chăm sóc tốt bàn chân để tránh biến chứng gây viêm loét, hoại tử
• Tập thể dục thường xuyên để nâng cao sức khỏe
• Ăn uống điều độ, đủ chất dinh dưỡng để đảm bảo cơ thể không thiếu các chất khoáng vi lượng và các vitamin gây bệnh

Kết luận

Bệnh thần kinh ngoại biên có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh, đặc biệt là những người mắc bệnh tiểu đường. Việc điều trị kịp thời và quản lý tốt các tình trạng bệnh lý là yếu tố then chốt để giúp người bệnh phục hồi và tránh các biến chứng nguy hiểm như cắt cụt chi. Ngoài ra, việc thực hiện lối sống lành mạnh và thăm khám sức khỏe định kỳ cũng rất quan trọng để phát hiện và điều trị bệnh từ sớm. Chăm sóc sức khỏe tổng thể không chỉ giúp phòng ngừa bệnh thần kinh ngoại biên mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống hàng ngày.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.