Thiếu máu cục bộ đường ruột: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Triệu chứng của thiếu máu cục bộ đường ruột 

Các dấu hiệu và triệu chứng của thiếu máu cục bộ đường ruột có thể phát triển đột ngột. Thông thường thiếu máu cục bộ đường ruột thường có hai mức độ khác nhau đó là thiếu máu cục bộ đường ruột cấp tính và thiếu máu cục bộ đường ruột mãn tính.

Các triệu chứng của thiếu máu cục bộ đường ruột cấp tính

Các dấu hiệu và triệu chứng của thiếu máu cục bộ đường ruột cấp tính thường bao gồm:

• Đau bụng đột ngột có thể từ nhẹ đến nặng.
• Nhu cầu cấp thiết để đi tiêu, có máu trong phân.
• Đau hoặc chướng bụng.
• Buồn nôn, ói mửa, xuất hiện những cơn sốt.

Các triệu chứng của thiếu máu cục bộ đường ruột mãn tính

Các dấu hiệu và triệu chứng của thiếu máu cục bộ đường ruột mãn tính có thể bao gồm:

• Đầy bụng hoặc đau rút, có khi kéo dài tới 2, 3 giờ đồng hồ.
• Sợ ăn vì đau đớn tiếp theo.
• Giảm cân ngoài ý muốn.
• Đầy hơi, tiêu chảy, buồn nôn, ói mửa.
• Thiếu máu cục bộ đường ruột mãn tính có thể tiến triển thành một cơn bệnh cấp tính. Đây căn bệnh rất nguy hiểm, cần lưu ý và tránh những trường hợp ngoài ý muốn có thể xảy ra.

Biến chứng do thiếu máu cục bộ đường ruột

• Hoại tử nhu mô ruột. Tình trạng này thường do tắc nghẽn dòng máu đến ruột hoàn toàn và đột ngột.
• Thủng ruột. Lỗ thủng dẫn đến các chất trong lòng ruột rò rỉ vào khoang bụng. Những chất đó thường chứa nhiều vi khuẩn có thể gây viêm phúc mạc.
• Sẹo và chít hẹp lòng ruột. Đôi khi ruột có thể phục hồi sau khi bị thiếu máu cục bộ, tuy nhiên quá trình phục hồi có thể để lại sẹo làm hẹp hay thậm chí tắc nghẽn lòng ruột.

Nguyên nhân của thiếu máu cục bộ đường ruột

Thiếu máu cục bộ đường ruột thường do giảm hay tắc nghẽn dòng máu ở những động mạch lớn dẫn máu đến ruột. Tình trạng này có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, chẳng hạn như tắc nghẽn do cục máu đông hay do hẹp động mạch vì tích tụ cholesterol. Tĩnh mạch cũng có thể bị tắc nghẽn nhưng hiếm hơn so với động mạch.

Thiếu máu cục bộ đường ruột thường được chia thành các loại:

Thiếu máu đại tràng (viêm đại tràng do thiếu máu cục bộ)

Đây là loại phổ biến nhất của bệnh thiếu máu cục bộ đường ruột. Bệnh xảy ra khi lưu lượng máu đến đại tràng bị giảm. Một số nguyên nhân có thể dẫn đến tình trạng này bao gồm:

• Hạ huyết áp do suy tim, các cuộc phẫu thuật lớn, do chấn thương hay sốc.
• Cục máu đông cản trở động mạch cấp máu cho đại tràng
• Xoắn ruột hay nghẽn ruột do thoát vị
• Sẹo hoặc khối u có thể gây tắc ruột và giãn đoạn ruột phía trên chỗ tắc
• Các rối loạn khác ảnh hưởng đến lưu thông dòng máu, chẳng hạn như viêm mạch máu, lupus hoặc bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm
• Một số loại thuốc làm co mạch máu, chẳng hạn như thuốc tim mạch, đau nửa đầu 
• Các loại thuốc nội tiết tố, chẳng hạn như thuốc tránh thai
• Sử dụng cocaine hoặc methamphetamine
• Tập các bài tập mạnh, chẳng hạn như chạy bộ đường dài

Thiếu máu mạc treo cấp tính

Loại này thường ảnh hưởng đến ruột non, khởi phát đột ngột và có thể do:

• Một huyết khối di chuyển từ tim và đi qua các mạch máu, sau đó làm tắc nghẽn một động mạch. Thường động mạch bị tắc là động mạch mạc treo tràng trên, nơi cung cấp máu giàu oxy đến đường ruột. Những nguyên nhân làm xuất hiện khối máu đông là suy tim sung huyết hay rối loạn nhịp tim.
• Tình trạng tắc nghẽn do vỡ mảng tích tụ mỡ trên thành động mạch (xơ vữa động mạch). Tình trạng này thường gặp trên những người trước đó đã bị thiếu máu cục bộ mạn tính.
• Lưu lượng máu giảm do huyết áp thấp. Huyết áp thấp có thể do sốc, suy tim, suy thận mạn hay do một số loại thuốc. Tình trạng này thường xuất hiện trên những người có bệnh nền nghiêm trọng hay những bệnh nhân đã bị xơ vữa mạch máu trước đây.

Thiếu máu mạc treo mạn tính

Thiếu máu mạc treo mạn tính còn có thể gọi là đau thắt ruột (intestinal angina) và thường là hậu quả của xơ vữa động mạch. Bệnh thường diễn tiến từ từ và sẽ biểu hiện ra triệu chứng khi 2 trong 3 mạch máu chính cung cấp máu cho ruột bị hẹp nặng hay tắc nghẽn hoàn toàn. Biến chứng nguy hiểm của dạng bệnh này là hình thành huyết khối tại vị trí động mạch bị tổn thương và gây ra nhồi máu mạc treo.

Thiếu máu do thuyên tắc tĩnh mạch mạc treo

Tĩnh mạch có chức năng đưa máu nghèo oxy ra khỏi ruột. Khi các tĩnh mạch bị tắc nghẽn do huyết khối, dòng máu bị ứ đọng gây sưng và xuất huyết. Dạng bệnh này có thể do những nguyên nhân như:

• Viêm tụy cấp tính hoặc mãn tính
• Nhiễm trùng ổ bụng
• Ung thư đường tiêu hóa
• Các bệnh như viêm loét đại tràng, bệnh Crohn hay viêm túi thừa
• Rối loạn gây tăng đông máu, chẳng hạn như rối loạn đông máu di truyền
• Sử dụng các thuốc gây tăng đông như estrogen
• Chấn thương vùng bụng

Đối tượng nguy cơ thiếu máu cục bộ đường ruột 

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ gây nên tình trạng thiếu máu mạc treo ruột, bao gồm:

• Xơ vữa động mạch: sự tích tụ chất béo gây ra các mảng bám nội mạc (mảng xơ vữa) xâm lấn vào bên trong lòng các động mạch lớn và trung bình, các mảng xơ vữa này có thành phần này bao gồm lipid, tế bào viêm, tế bào cơ trơn và mô liên kết. Theo thời gian, các mảng xơ vữa tích tụ, làm hẹp lòng mạch máu hoặc gây tắc nghẽn mạch máu làm suy giảm lưu lượng máu đến ruột. Cholesterol máu cao là nguyên nhân chính gây nên các mảng xơ vữa, bên cạnh đó còn do ảnh hưởng của thói quen hút thuốc lá, bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp,…
• Tuổi tác: Những người trên 50 tuổi dễ bị bệnh này hơn
• Khối máu đông được tạo thành do sự kết dính của các tế bào máu, nguyên nhân phổ biến nhất là bệnh tim, đặc biệt là rung nhĩ, khiến khối máu đông hình thành trong tim và di chuyển đến ruột.
• Bệnh tim mạch: bệnh nhân có tiền sử mắc bệnh nhồi máu cơ tim gần đây, suy tim sung huyết hoặc rung nhĩ, thuyên tắc động mạch ngoại vi, bệnh động mạch vành, bệnh van tim,…
• Rối loạn đông máu: Rối loạn đông máu di truyền, chẳng hạn như yếu tố V Leiden, chiếm phần lớn những người bị thiếu máu cục bộ đường ruột mà không có bệnh mạch máu cơ bản.
• Thuốc làm giảm lưu lượng máu như thuốc vận mạch, ergotamine.
• Hạ huyết áp do các tình trạng bệnh lý nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, nhiễm trùng huyết,suy tim sung huyết và bệnh suy thận.
• Sử dụng Cocain và Methamphetamine cũng có thể dẫn đến thiếu máu mạc treo do các tác nhân này gây co mạch và làm giảm lưu lượng máu ở mạc treo.
• Các bệnh lý liên quan như rối loạn đông máu, viêm tụy, viêm túi thừa, viêm mạch,…

Chẩn đoán thiếu máu cục bộ đường ruột 

Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ tiến hành một cuộc phỏng vấn chi tiết về triệu chứng, tiền sử bệnh và dấu hiệu lâm sàng. Các triệu chứng như đau bụng, tiểu ra máu, buồn nôn, nôn mửa, mất nhu động ruột và sốt cao có thể được đánh giá.

Cận lâm sàng chẩn đoán

Bác sĩ sẽ chỉ định những xét nghiệm sau nếu nghi ngờ bạn bị thiếu máu cục bộ đường ruột:

• Xét nghiệm máu: Tăng bạch cầu trong công thức máu là một chỉ điểm cho bệnh.
• Hình ảnh học: Có thể làm các xét nghiệm như X-quang, CT-scan hay MRI để loại trừ những chẩn đoán phân biệt.
• Nội soi ống tiêu hoá: Có thể nội soi bằng đường miệng để xem phần trên ruột non hay nội soi đại tràng.
• Chụp mạch máu: Khi này bác sĩ sẽ tiêm chất cản quang vào mạch máu để làm nổi bật các mạch máu vùng ruột giúp phát hiện những vùng mạch máu bị hẹp hay tắc nghẽn. Ngoài ra chụp mạch máu còn giúp bác sĩ điều trị vị trí tắc nghẽn bằng những dụng cụ đặc biệt.
• Mổ thám sát: Một số trường hợp cần mổ thám sát để kiểm tra và cắt bỏ mô hoại tử, giúp chẩn đoán và điều trị cùng lúc.

Các phương pháp chẩn đoán trên thường được kết hợp để đưa ra một chẩn đoán chính xác về thiếu máu mạc treo. Việc đánh giá và chẩn đoán nhanh chóng và chính xác rất quan trọng để điều trị kịp thời và giảm mức độ nguy hiểm của bệnh.

Phòng ngừa bệnh thiếu máu cục bộ đường ruột 

Có thể giảm nguy cơ thiếu máu cục bộ đường ruột bằng một số việc làm đơn giản hàng ngày như sau:

• Xây dựng một chế độ ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng với các loại trái cây, rau và ngũ cốc. 
• Không hút thuốc lá, uống rượu bia.
• Tập thể dục thể thao hàng ngày để tăng sức khỏe và sức đề kháng.
• Giữ cân nặng lý tưởng
• Kiểm soát các yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như nhịp tim không đều, huyết áp cao và cholesterol cao
• Nhanh chóng điều trị chứng thoát vị
• Thăm khám định kỳ với bác sĩ để kiểm soát vấn đề sức khỏe.

Điều trị thiếu máu cục bộ đường ruột 

Mục tiêu trong điều trị bệnh này là khôi phục lại nguồn máu cung cấp cho ống tiêu hoá. Lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào thể bệnh và mức độ nặng của bệnh.

Thiếu máu cục bộ đại tràng

Có thể sử dụng kháng sinh để điều trị và ngăn ngừa nhiễm trùng. Ngoài ra điều trị những nguyên nhân gây ra bệnh như suy tim hay rối loạn nhịp tim cũng là yếu tố then chốt. Bạn cũng nên ngưng những thuốc gây co mạch máu như thuốc điều trị đau đầu Migraine, thuốc nội tiết và một số loại thuốc tim mạch nhất định. Nếu ruột già bị tổn thương, bạn cần được phẫu thuật để cắt bỏ mô hoại tử.

Thiếu máu mạc treo cấp tính

Phẫu thuật có thể cần thiết để lại bỏ huyết khối, làm thông động mạch bị tắc nghẽn hay cắt bỏ những đoạn ruột bị tổn thương. Điều trị cũng bao gồm kháng sinh và các thuốc chống đông, thuốc giúp tan cục máu đông và giãn mạch máu.

Thiếu máu mạc treo mạn tính

Có thể phẫu thuật để làm thông động mạch hay nới rộng động mạch bằng cách đặt stent mạch máu.

Thiếu máu do thuyên tắc tĩnh mạch mạc treo

Nếu ruột chưa bị tổn thương, có thể chỉ cần điều trị kháng đông trong 3 đến 6 tháng. Điều trị này giúp ngăn ngừa tái hình thành huyết khối. Trong trường hợp bị rối loạn đông máu, bệnh nhân có thể phải dùng thuốc kháng đông vĩnh viễn. Nếu có những triệu chứng thể hiện ruột đã bị tổn thương, có thể bạn cần phải phẫu thuật.